हेर्दा आकर्षक तर प्राविधिक त्रुटिपूर्ण बस्ती

नरेन्द्र ढकाल
लाप्राक (गोरखा), चैत १३ गते । हिमालको काखैमा हिमालजस्ता सुन्दर घर छन् । लाप्राकको गुप्सीपाखामा रहेको एकीकृत बस्तीमा हिउँदका तीन महिना हिउँको कलाकारिता देख्न पाइन्छ ।
तर नमुना बस्ती नाम दिइएका घर बाहिरबाट जति आकर्षक छन्, तिनको भित्री संरचना भने ज्यादै कमजोर छ । २०७२ सालको भूकम्प प्रभावितका लागि गैरआवासीय नेपाली सङ्घ (एनआरएनए)ले बनाइदिएका नमुना बस्तीमा धेरै प्राविधिक त्रुटि रहेको स्थानीयवासीको गुनासो छ ।

निर्माण सकिएको एक वर्ष नबित्दै धेरै घरका झ्याल–ढोका काम नलाग्ने भएका छन् । प्रयोग गरिएका फलाममा खिया लाग्न थालेको छ । काठ पनि कुहिन थालेको स्थानीय मारसिंह गुरुङ बताउनुहुन्छ । “बरन्डामा पानीले भिजेर फलामका खम्बा सबै खाइ (खिया) लागेको छ । काठ पनि पानीले भिजेर कुहिन थालेको छ,’’ उहाँले भन्नुभयो, “न ती खम्बामा प्राइमर (खिया र पानीबाट बचाउने रङको पहिलो पत्र) लगाइदिनुभयो, न त हामीलाई नै लगाउन भन्नुभयो । त्यो नहुँदा एक वर्षमै घर काम नलाग्ने भइसके ।”

कुल ५७३ घरमध्ये करिब आधाजसोमा काठको खम्बा हालिएको छ भने आधा घरमा फलाम प्रयोग गरिएको छ । सम्झौताअनुसार काठ उपलब्ध नभएपछि बाँकी घरमा फलाम प्रयोग गरिएको वडाध्यक्ष राज गुरुङले बताउनुभयो । ग्रामीण भेगका भुइँघरमा पनि प्लास्टिकका झ्याल–ढोका राखिदिँदा स्थानीयवासीले दुःख पाएका छन् । कतिपयले फेरेर काठका झ्याल–ढोका हालेका छन्, नसक्नेलाई चोरको डर छ ।

“राति सुत्दा पनि झ्याल–ढोका फोडेर चोर आउँछ कि भनेर डर लाग्छ,” घर नम्बर एल–३७ की रीतिमाया गुरुङले भन्नुभयो । जस्ता पनि कमसल रहेको उहाँको अनुभव छ । “कसैले एउटा सानो ढुङ्गाले हान्यो भने पनि फुट्ने रैछ,’’ उहाँले भन्नुभयो, “फलाम खिया लाइसक्यो । राम्रो भए पनि नभए पनि यहीँ बस्नुप-यो । अन्त जाउँ ठाउँ छैन ।”

अधिकांशले पुरानै ठाउँमा आफँैले घर बनाएका छन् । लाप्राकको पुरानो गाउँमा घर बनाउन नसक्ने र जग्गा–जमिन नभएका करिब २० घरपरिवार मात्र अहिले नयाँ बस्तीमा सरेका छन् । तीमध्ये पनि स्थायी रूपले बस्ने १२÷१३ घरभन्दा बढी नरहेको उहाँले बताउनुभयो ।

हिउँदमा हिउँ परेर सबै घर ढाकिन्छन् । ढल निकास नबनाइएकाले बर्खामा पनि घरघरै पानी आउने समस्या छ । जसले गर्दा धेरै जोखिममा छन् । “घडेरी बनाउँदा धेरै ठाउँमा माटोले पुरिएको छ । त्यही माथि जग हालिएको छ, जगको गारो सुक्खा छ । त्यो सबै देखिइसकेको छ,” उहाँले भन्नुभयो, “घरधनीले पनि संरक्षण गरेका छैनन् । अब पानी आउँदा कति भासिन्छन् । यस्तै समस्याले एक/दुईवटा चर्पी भत्किइसकेका छन् ।” करिब ६१ करोड ४० लाख रुपियाँ खर्चेर उक्त बस्ती बनाइएको भए पनि न्यूनतम प्राविधिक पक्षको ख्याल नगरी बस्ती बनाउँदा उक्त लगानी यसै खेर जाने अवस्थामा पुगेको छ ।

घरका छानामा प्रयोग गरिएका नटबोल्ट र स्क्रु कसिएको ठाउँबाट पानी चुहिने, डाँडाभाटामा प्रयोग भएका फलामको मोटाइ न्यूनतम मापदण्डअनुसार नभएको, प्राइमर (सुरुमा लगाउने रङको पहिलो पत्र) नलगाएको पाइएको छ । जसकारण डाँडाभाटा र खाँबामा खिया लागिसकेको छ । घरभित्रै भान्छाकोठा बनाइएको छ । तर, धूँवाको निकास राखिएको छैन । अहिले बनाइएका घरमा स्थानीयवासीले सामान्य आफूले खाने अन्नपात र बीउविजन राख्ने ठाउँसमेत छैन ।