उथलपुथल वर्ष २०७७

रामप्रसाद आचार्य

अप्रत्यासित राजनीतिक घटनाक्रमले यो वर्ष आम नेपालीले अपेक्षा गरेजस्तो फलदायी बन्न सकेन, उथलपुथलमै बित्यो । तैपनि थुप्रै अवरोध र प्रतिकूल अवस्थाबीच सरकारले मुुलुकलाई दीर्घकालीन फाइदा पुग्ने गरी महìवपूर्ण भौतिक पूर्वाधार विकासको थालनी गरेको छ । मुलुकका सातै प्रदेशमा औद्योगिक क्षेत्र र सबै स्थानीय तहमा अस्पताल बनाउन सुरु गरिएको छ । सबै स्थानीय तह र निर्वाचन क्षेत्रलाई पक्की सडकले जोड्ने रणनीतिक महìवका सडक निर्माणको थालनी भएको छ । भारतले मिचेको नेपाली भूमि फिर्ता गराउन मिचिएको भूभाग समेटेर नयाँ नक्सा सार्वजनिक गरिएको छ । राष्ट्रिय गौरवको बहुप्रतीक्षित मेलम्ची खानेपानी आयोजना सम्पन्न भई त्यहाँको खानेपानी काठमाडौँ उपत्यकामा ल्याएर वितरण सुरुसँगै असम्भवजस्तै ठानिएको महìवाकाङ्क्षी यो परियोजना सफल भएको छ । यसबाट उपत्यकावासीलाई ठूलो राहत मिलेको छ । विश्वव्यापी कोरोना महामारीले मुलुक अस्तव्यस्त बनाइरहेका बेला विकसित मुलुकले जस्तै समयमै नेपालमा कारोनाविरुद्धको खोप ल्याउन सफलता मिलेको छ । कोरोना खोपका लागि ४८ अर्ब रुपियाँ छुट्याएर सरकारले सबै नेपालीलाई प्राथमिकताका आधारमा निःशुल्क खोप दिने सुरु गरेसँगै आम जनता विश्वस्त बनेका छन् ।
दुईतिहाइ बहुमतको नजिक रहेको सत्तारुढ नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (नेकपा)को आन्तरिक विवादले चर्को रूप लिएसँगै विभाजित भयो । तीन वर्षअघि नेकपा (एमाले) र नेकपा (माओवादी केन्द्र)बीच एकीकरण भई बनेको यो पार्टी यति छिटो विभाजित होला भनी कसैले सोचेको थिएन । पार्टीभित्र नेतृत्व विवाद चरमोत्कर्षमा पुगी प्रचण्ड–नेपाल समूहका ९० जना सांसदले सरकारविरुद्ध अविश्वास प्रस्ताव दर्ताको तयारीसँगै प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले प्रतिनिधि सभा विघटन गरी नयाँ चुनाव गराउने घोषणा गर्नुभयो ।
प्रतिनिधि सभा विघटनविरुद्ध सर्वोच्च अदालतमा एक दर्जन रिट परे । सर्वोच्च अदालतको संवैधानिक इजलासले विघटित प्रतिनिधि सभा पुनःस्थापना गर्ने फैसला गरिदियो । प्रतिनिधि सभाको कार्यकाल पूरा नहुँदै प्रधानमन्त्रीलाई विघटन गर्ने विशेषाधिकार नहुने सर्वोच्चको यस फैसलाले नयाँ राजनीतिक तरङ्ग ल्यायो ।
त्यसभन्दा ठूलो तरङ्ग सर्वोच्चको अर्को फैसलाले ल्याइदियो जसले सत्तारुढ नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी(नेकपा)को एकीकरणलाई मान्यतामात्र दिएन पार्टीलाई नै विभाजित गरिदियो । नेकपा (एमाले) र नेकपा (माओवादी केन्द्र) पूर्ववत् अवस्था आए ।
पाँच वर्षका लागि जनादेश पाउनुभएका पार्टी अध्यक्ष तथा प्रधानमन्त्री ओलीमाथि पार्टीभित्रबाट असहयोगमात्र होइन ठूलो षडयन्त्र भयो । अर्का पार्टी अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ ले वरिष्ठ नेताहरू झलनाथ खनाल र माधवकुमार नेपालसँग गुटै बनाएर उहाँलाई कामै गर्न नदिनेमात्र होइन नेतृत्वबाटै हटाउन बाधा व्यवधान तेस्र्याउने काम गर्नुभयो । प्रचण्ड–नेपाल समूहले कामै गर्न नदिई अविश्वास प्रस्ताव दर्ता गराएपछि उहाँले प्रतिनिधि सभा विघटन गर्नुभयो । यस घटनासँगै नेकपाभित्र विवादले उग्र रूप लियो । आरोप प्रत्यारोपको बाढी आयो । पार्टी विभाजनको चरणमा पुग्यो । अन्ततः सर्वोच्चले नै पार्टी फुटाइदियो । सर्वोच्चको फैसलासँगसँगै शक्तिशाली सत्तारुढ पार्टी र सरकार दुवै कमजोर देखिए ।
कोरोना महामारीबीच वैशाख २६ देखि सङ्घीय संसद्को अधिवेशन सुरु भयो । वैशाख २७ गते भारतले एकतर्फी रूपमा लिपुलेकसम्म भारतीय सडक विस्तार गरेकोमा नेपालले आपत्ति जनाउँदै २९ गते भारतलाई कूटनीतिक नोट पठायो । वैशाख ३१ गते प्रधानमन्त्री ओलीले आयोजना गर्नुभएको सर्वदलीय बैठक कालापानी क्षेत्र फिर्ता लिन एकमत भयो ।

नेपालको नयाँ नक्सा सार्वजनिक

जेठ २ गते राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीले सङ्घीय संसद्को संयुक्त बैठकमा आव २०७७÷७८ को नीति तथा कार्यक्रम प्रस्तुत गर्नुभयो । नीति तथा कार्यक्रममा छुटेको नेपालको भूमिसहितको नक्सा जारी गर्ने प्रतिबद्धता व्यक्त गरियो । जेठ ५ गते सरकारले लिम्पियाधुरा, कालापानी र लिपुलेक समेटिएको नेपालको नक्सा स्वीकृत ग¥यो । जेठ ७ मा नेपालको नयाँ नक्सा सार्वजनिक गरियो । नेपाल सरकारको यो कार्यप्रति भारतले असहमति जनायो ।
जेठ १५ मा सरकारले आर्थिक वर्ष २०७७÷७८ का लागि १४ खर्ब ७४ अर्ब ६४ करोड ५४ लाख रुपियाँको लोकप्रिय बजेट ल्यायो । बजेटमार्फत सरकारले मुलुकको पूर्वाधार विकासलाई उच्च प्राथमिकता दिएको छ । त्यसैगरी असार १ गते सातवटै प्रदेश सरकारले बजेट सार्वजनिक गरे । असार १३ मा अफ्रिकाबाट भारत हुँदै नेपाल छिरेको सलह कीराले अन्नबालीमा क्षति पु¥यायो । सरकारले कोरोना महामारी थप फैलिन नदिन साउन २७ गते उपत्यकासहित दुई सयभन्दा बढी कोरोना सङ्क्रमित भएका जिल्लाका कार्यालयमा ५० प्रतिशत कर्मचारीद्वारा काम सञ्चालन गर्ने निर्णय ग¥यो ।

बाढीपहिरोबाट जनधन क्षति

भदौ २ गते राष्ट्रकवि माधवप्रसाद घिमिरेको १०१ वर्षको उमेरमा निधन भयो । भदौ ३ गते बाढीपहिरोमा परी अछाम, बाजुरा र बझाङमा १० जनाको मृत्यु भयो भने ११ जना बेपत्ता भए । भदौ १२ गते विद्युत् लाइन प्रसारण तथा वितरण प्रणालीको स्तर वृद्धिका लागि एसियाली बैङ्क र नर्वे सरकारमार्फत नेपाललाई २३ करोड डलर सहयोग प्राप्त भयो । भदौ १६ मा चैत ११ देखिको बन्दाबन्दी तथा उडान प्रतिबन्ध खुकुलो गरेपछि जनजीवन केही सहज बन्न थाल्यो । भदौ १८ गते बागलुङको ढोरपाटन नगरपालिका–१ बोबाङको भुजीखोलामा आएको बाढीले बस्ती बगाउँदा १४ जनाको मृत्यु हुनुका साथै २४ जना बेपत्ता भए । भदौ २८ गते सिन्धुपाल्चोकमा भीषण पहिरोमा ११ जनाको मृत्यु हुनुका साथै २० जना बेपत्ता भए ।

नेकपाभित्र चर्कियो विवाद

यता सत्तारुढ नेकपाभित्रको विवाद चर्कदै गयो । असोज १५ मा प्रधानमन्त्री ओलीले एकलौटी गरेको भन्दै अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ र वरिष्ठ नेता माधवकुमार नेपालले उहाँलाई अप्ठेरोमा पार्ने प्रयास गर्नुभयो । विवाद मिलाउन पार्टीभित्र विभिन्न प्रयास जारी रहे पनि सार्थक हुन सकेन । नयाँ नक्सा जारी गरेपछि चिसिएको नेपाल–भारत सम्बन्ध सहज बनाउन भन्दै कात्तिक ६ मा प्रधानमन्त्री ओलीसँग भारतीय गुप्तचर संस्था रअका प्रमुख सामान्तकुमार गोयलले भेट गर्नुभयो । उहाँ भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीको वार्ता सन्देश लिएर आउनुभएको थियो । कात्तिक १९ गते भारतीय सेनाध्यक्ष मनोजमुकन्द नरवणे काठमाडौँ आउनुभयो । उहाँलाई कात्तिक २० गते राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीले नेपाली सेनाको मानार्थ महारथीको पद प्रदान गर्नुभयो । प्रधानमन्त्री ओलीसँग पनि उहाँले शिष्टाचार भेट गर्नुभयो । कात्तिक २७ गते सरकारले सबै नेपालीका लागि कोरोना सङ्क्रमणको परीक्षण तथा उपचार निःशुल्क गर्ने निर्णय ग¥यो । साथै कोरोना खोप निःशुल्क उपलब्ध गराउन ४८ अर्ब रुपियाँ छुट्यायो ।
प्रधानमन्त्री ओलीलाई पार्टीभित्रबाट भने पटक्कै सहयोग भएन । अध्यक्ष प्रचण्डले कात्तिक १३ गते प्रधानमन्त्री ओलीमाथि दर्जनौँ भूmठा आरोपसहितको प्रस्ताव सचिवालयमा पेस गरेपछि विवाद झनै चुलिँदै गयो । प्रधानमन्त्री ओलीले मङ्सिर १३ गते प्रचण्डको ओरोप खण्डन गर्ने कडा जवाफ दिनुभयो । उहाँले आरोप प्रस्ताव फिर्ता लिन प्रचण्डलाई आग्रह गर्नुभयो तर प्रचण्ड मान्नु भएन । मङ्सिर १४ मा चीनका रक्षामन्त्री वेई फेङ्हीले एक दिवसीय नेपाल भ्रमण गर्नुभयो । मङ्सिर २३ मा नेपालले आफैँ नापेको सगरमाथाको उचाइ सार्वजनिक ग¥यो । जसअनुसार सगरमाथाको उचाइ ८,८४८.८६ मिटर कायम भयो ।

प्रतिनिधि सभा विघटन

पुस ५ गते प्रधानमन्त्री ओलीविरुद्ध प्रचण्ड–नेपाल समूहका ९० जना सांसदले अविश्वासको प्रस्ताव दर्ताको तयारी गरेपछि प्रधानमन्त्रीले ताजा जनादेश लिने निर्णय गरी संसद् विघटन गर्ने निर्णय गर्नुभयो । यो निर्णयसँगै नेकपा विभाजनतिर गयो । प्रचण्ड–नेपाल समूहका सात मन्त्रीले राजीनामा दिनुभयो । प्रधानमन्त्री ओलीले पुस १० गते मन्त्रिपरिषद् विस्तार र फेरबदल गर्नुभयो । आफ्नो पक्षमा आएका माओवादी सांसदहरूलाई मन्त्री बनाउनुभयो । त्यसपछि नेकपामा आधिकारिकताको विषय झन् पेचिलो बन्यो । नेकपाका दुवै पक्षले निर्वाचन आयोगमा आधिकारिक आफू भएको दाबी पेस गरे । तर निर्वाचन आयोगले माघ ११ गते दुवै पक्षको दाबी अस्वीकार गर्दै दुवैलाई आधिकारिकता दिएन ।

सर्वोच्चद्वारा प्रतिनिधि सभा पुनःस्थापना

अर्कोतर्फ प्रतिनिधि सभा विघटनविरुद्ध सर्वोच्चमा एक दर्जन रिट परे । सर्वोच्च अदातलको संवैधानिक इजलासमा रिटको पक्ष र विपक्षमा लामो बहस भयो । फागुन ११ गते संवैधानिक इजलासले प्रतिनिधि सभा पुनःस्थापना गर्ने सर्वसम्मत फैसला ग¥यो साथै १३ दिनभित्र प्रतिनिधि सभाको बैठक बोलाउन सरकारका नाममा परमादेश जारी भयो ।
सरकारले सर्वोच्चको फैसला स्वीकार गर्दै फागुन २३ गते पुनःस्थापित प्रतिनिधि सभाको बैठक बोलायो । बैठक सुरु भए पनि दलहरूबीच विवादले सुचारु भएन । बैठक शोक प्रस्ताव पारितमै सीमित रह्यो ।

कोरोनाविरुद्ध खोप अभियान

माघ १४ गतेदेखि नेपालमा कोरोनाविरुद्धको खोप लगाउन सुरु गरियो । भारतले अनुदान सहयोग स्वरूप १० लाख मात्रा कोरोना खोप नेपाललाई उपलब्ध गराएपछि कोरोना खोप लगाउन सुरु गरियो । त्यस्तै सरकारले भारतसँग खरिद गरेको १० लाख मात्रा, भारतीय सेनाले नेपाली सेनालाई दिएको एक लाख मात्रा र चीनले दिएको आठ लाख मात्रा कोरोना खोप नेपाल आइसकेको छ । पहिलो चरणमा अग्रपङ्क्तिमा खटिएका स्वास्थ्यकर्मी, सुरक्षाकर्मी र सफाइ कर्मचारीलाई कोरोनाविरुद्धको खोप दिइयो । त्यसपछि प्राथमिकता र जोखिमका आधारमा अरूलाई खोप दिन थालिएपछि ठूलो राहतको अनुभव गरिएको छ । तर कोरोना सङ्क्रमण फेरि बढ्न थालेको छ । यसबाट जनजीवन प्रभावित बन्दैछ ।
विश्वव्यापी महामारीका रूपमा फैलिएको कोरोनाबाट नेपालमा पनि व्यापक जनधनको क्षति भयो । छ महिनाभन्दा बढी लकडाउन गरियो । आर्थिक तथा पर्यटन गतिविधि रोकिँदा बेरोजगारी र गरिबी बढ्यो । अर्थतन्त्र कमजोर भयो । कोरोनाबाट तीन हजार नेपालीको मृत्यु भयो भने करिब दुई लाख ७७ हजार सङ्क्रमित भए । कोरोनाकै कारण तीन खर्ब रुपियाँभन्दा बढीको क्षति भयो ।

सर्वोच्चद्वारा नेकपा विभाजित

फागुन २० मा सरकार र नेकपा विप्लव समूहबीच तीनबुँदे सहमति भएसँगै सो समूहमाथि लगाइएको प्रतिबन्ध हट्यो । भोलिपल्ट फागुन २१ गते प्रधानमन्त्री ओली र नेकपा विप्लव समूहका महासचिव नेत्रविक्रम चन्द विप्लवबीच सहमतिमा हस्ताक्षर गरी दुवै नेताले एउटै मञ्चमा सम्बोधन गर्नुभयो ।नाम विवादसम्बन्धी मुद्दामा फागुन २३ मा सर्वोच्च अदालतले नेकपा (एमाले) र नेकपा (माओवादी केन्द्र)को एकीकरणलाई मान्यता दिएन । दुवै दल अस्तित्वमा आए । ऋषि कट्टेलको नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (नेकपा)ले आधिकारिक मान्यता पायो । सर्वोच्चको फैसलाअनुसार फागुन २५ मा निर्वाचन आयोगले नेकपा (एमाले) र नेकपा (माओवादी केन्द्र)लाई पुरानै मान्यता दियो । नेकपा (एमाले)को नाममा नयाँ पार्टी दर्ता गरेकी सन्ध्या तिवारी र नेकपा (माओवादी केन्द्र)को नाममा नयाँ पार्टी दर्ता गरेका गोपाल किराँतीलाई नाम परिवर्तन गर्न आग्रह ग¥यो ।

मेलम्चीको पानी काठमाडौँमा

फागुन २२ मा २२ वर्ष लगाएर बनाएको मेलम्ची खानेपानी आयोजनाको पानी पहिलोपटक सुन्दरीजलमा आइपुग्यो । चैत १५ गतेदेखि मेलम्चीको पानी काठमाडौँ उपत्यकामा उपभोक्ताका धारामा आएसँगै करिब आधा शताब्दीदेखि मेलम्चीको पानी खाने सपना पूरा भयो । चैत २० गते राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीले मेलम्ची खानेपानी वितरणको औपचारिक उद्घाटन गर्नुभयो । यो आयोजनाका लागि करिब ३१ अर्ब रुपियाँ खर्च भयो ।
यता माघ २ देखि थानकोट–नागढुङ्गा–सिस्नेखोला सुरुङमार्ग निर्माण सुरु भएको छ । माघ २५ मा मुलुककै दोस्रो ठूलो विद्युत् प्रसारण लाइन २२० केभीको दाना विद्युत् सबस्टेसनको निर्माण सम्पन्न भयो । फागुन २० मा प्रधानमन्त्री ओलीले राष्ट्रिय गौरवको आयोजना सुनकोसी–मरिण डाइभर्सनको शिलान्यास गर्नुभयो । चैत १ मा प्रधानमन्त्री ओलीले एकैपटक २१० स्थानीय तहमा सडक निर्माण शुभारम्भ गर्नुभयो । चैत ९ र १९ मा राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीले बङ्गलादेशको भ्रमण गर्नुभयो । त्यस अवसरमा बङ्गलादेशसँग चारबुँदे सम्झौता भयो । चैत १६ मा पशुपन्छीजन्य उत्पादनमा नेपाल आत्मनिर्भर भएको घोषणा गरियो । चैत २१ मा प्रधानमन्त्री ओलीले सबै निर्वाचन क्षेत्रलाई जोड्ने १६५ वटा सडक निर्माणको शुभारम्भ गर्नुभयो ।

१२ महिनाका १२ मुख्य घटना

भारतले लिपुलेकसम्म एकतर्पी सडक विस्तार गरेकोमा आपत्ति जनाउँदै प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले आयोजना गर्नुभएको सर्वदलीय बैठक कालापानी क्षेत्र फिर्ता गराउन एकमत ।
भारतले अतिक्रमण गरेको लिम्पियाधुरा, कालापानी र लिपुलेक समेटिएको नेपालको नक्सा नेपाल सरकारद्वारा स्वीकृृत ।
राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीद्वारा सङ्घीय संसद्का दुवै सदनबाट पारित भएको नेपालको संविधान दोस्रो संशोधन विधेयक २०७७ प्रमाणीकरण ।
नेकपाका केही नेताले प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीको राजीनामा माग गरेपछि बढेको विवाद मिलाउन कार्य दल गठन ।
राष्ट्रकवि माधवप्रसाद घिमिरेको १०१ वर्षको उमेरमा निधन ।
प्रधानमन्त्री ओलीले पार्टी र सरकारमा एकलौटी गरेको भन्दै अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ र वरिष्ठ नेता माधवकुमार नेपालको आपत्ति ।
नेकपाका अध्यक्ष प्रचण्डद्वारा प्रधानमन्त्री ओलीविरुद्ध दर्जनौँ झुटा आरोपसहितको प्रस्ताव सचिवालयमा पेस ।
प्रधानमन्त्री तथा पार्टी अध्यक्ष ओलीद्वारा अध्यक्ष प्रचण्डले लगाएका आरोप निराधार भएकोले प्रस्ताव फिर्ता लिन आग्रहसहित कडा जवाफ पेस ।
प्रचण्ड–नेपाल समूहका ९० सांसदले प्रधानमन्त्री ओलीविरुद्ध अविश्वास प्रस्ताव दर्ता गराएपछि प्रधानमन्त्रीद्वारा संसद् विघटन गरी आगामी वैशाखमा प्रतिनिधि सभाको चुनाव घोषणा ।
भारतले अनुदानमा १० लाख खोप उपलब्ध गराएपछि नेपालमा कोरोनाविरुद्धको खोप लगाउन सुरु ।
सर्वोच्च अदालतद्वारा प्रतिनिधि सभा विघटन बदर, १३ दिनभित्र प्रतिनिधि सभाको अधिवेशन बोलाउन परमादेश जारी ।
२२ वर्ष लगाएर मेलम्ची खानेपानी आयोजना बनाएपछि काठमाडौँ उपत्यकामा मेलम्चीको पानी वितरण सुरु ।