logo
२०८० चैत्र १६ शुक्रवार



राष्ट्रिय एकता र मेलमिलाप

बीपी स्वदेश फर्केपछि देशभरि नयाँ उत्साह, नयाँ प्रेरणा र नयाँ हौसला आयो

विचार/दृष्टिकोण |


राष्ट्रिय एकता र मेलमिलाप


पुरुषोत्तम बस्नेत

नेपाल निकै लामो समयदेखि निर्दलीय निरङ्कुशताको कठोर नियन्त्रणमा थियो र अझ कठोरतातिर गइरहेको थियो । ‘सबै पञ्च नेपाली र सबै नेपाली पञ्च’ भनिने सर्वसत्तावादी दम्भमा पञ्चायती तन्त्रभित्र प्रवेश पाउने वा आफूलाई पञ्च भन्नेहरू मात्र नेपाली हुनसक्छन् । अरू नेपाली हुनसक्तैनन् भन्ने नितान्त राष्ट्रघाती प्रवृत्तिमा सरकार गइरहेको थियो । देश र जनताको हित र हकलाई सर्वोपरि मान्ने र त्यसैमा आफूलाई समर्पण गर्ने राष्ट्रवादीहरूलाई–‘अराष्ट्रिय तìव’ भनिन्थ्यो । वास्तवमा तिनीहरू नै राष्ट्रवादी थिए । ती यात बन्दी भएर जेलमा रहेका थिए या निर्वासित भएर विदेशमा बसेका थिए । या उनीहरू भूमिका विहीन अवस्थामा देशभित्रै निस्क्रिय भएर रहेका थिए । देश र जनताको हितका प्रति कुनै सरोकार नराख्ने, आफ्नो स्वार्थ पूर्तिमा जे पनि गर्न तत्पर रहनेहरू मुलुकको निर्णायक तहमा थिए । त्यसैले देश सङ्कट र अस्थिरतातिर उन्मुख भइरहेको थियो ।

त्यसबेला शक्ति राष्ट्रहरूका बीचमा प्रतिस्पर्धा बढिरहेको थियो । ठूला राष्ट्रको साना राष्ट्रलाई हेर्ने दृष्टिकोण र व्यवहारमा परिवर्तन आउन थालेको थियो । सिक्किमको विलयले साना राष्ट्रहरूलाई झस्काएको थियो । एसियायी महादेशका साना–ठूला सबै मुलुकमा अशान्ति, अस्थिरता र उथलपुथलका पूर्व सङ्केतहरू देखा पर्न थालेका थिए । परिस्थितिको गतिलाई टाढैबाट देख्न सक्ने, त्यसको लेखाजोखा गरेर, त्यसको घातप्रतिघातहरूलाई पहिले नै बुझ्न सक्ने, एक बेग्लै र विशिष्ट क्षमता बीपीमा थियो । यस स्थितिमा राष्ट्रवादीहरू संवेदनशील भएर सङ्कट निवारणतिर उन्मुख हुन नसके, नेपालको अस्तित्व खतरामा पर्न सक्छ भन्ने विश्लेषण बीपी कोइरालाको थियो । खतराका केही सङ्केत देखा पर्न थालिसकेका थिए । यस स्थितिमा विदेशमा रहेर राष्ट्रको सङ्कट निवारणमा कुनै योगदान हुन सक्दैन । जस्तोसुकै जोखिम भए पनि देशभित्र जानुपर्छ भन्ने निष्कर्षमा बीपी पुग्नु भयो ।

देशमा ठूलो रक्तपात र निर्मम दमन गर्न राजा महेन्द्रले प्रयोग गरेका, कुनै नैतिक जिम्मेवारी नभएका, आस्था र विश्वासलाई जहिले पनि कुल्चन सक्ने, पार्टी, नेता र साथीहरूलाई जुनसुकै धोका पनि दिन सक्ने डा.तुलसी गिरीलाई त्यसबेला प्रधानमन्त्री बनाइएको थियो । निर्दलीय निरङ्कुशताको विरोधमा बीपीको आह्वानमा त्यसबेलासम्म अनेक आन्दोलन तथा सशस्त्र सङ्घर्षहरू भएका थिए । त्यसैमा बीपी, गणेशमान सिंह र गिरिजाप्रसाद कोइराला समेतमाथि राज्य विप्लवसम्बन्धी सातवटा मुद्दा थिए । ती प्रत्येक मुद्दामा उहाँहरूलाई मृत्युदण्ड हुन सक्थ्यो । ती सातमध्ये एउटा मुद्दामा भीमनारायण श्रेष्ठलाई र अर्कोमा कप्तान यज्ञबहादुर थापालाई मुत्युदण्डको सजाय सुनाइसकेको थियो । सेन्टर जेलको कालकोठरी (गोलघर) मा उहाँहरूलाई मृत्युदण्डको प्रतीक्षामा राखिएको थियो । उहाँहरूले मृत्युदण्ड पाएको ती दुई बेग्लाबेग्लै मुद्दाको मुख्य अभियुक्त बीपी कोइराला, गणेशमान सिंह र गिरिजाप्रसाद कोइराला हुनुहुन्थ्यो ।

निर्दलीय निरङ्कुशताको विरोध गर्नेहरूको प्रतिकार केवल उनीहरूको हत्या र कडा सजाय मात्र हो भन्ने राजा महेन्द्रको सोचाइ थियो । राजा वीरेन्द्रको शासन कालमा पनि यो सोचाइ र यसअनुसारको कारबाहीहरू यथावत थिए । निर्वासनमा रहेका–बीपी कोइराला, गणेशमान सिंह, गिरिजाप्रसाद कोइराला र अरूहरूको हत्या गर्न वीरेन्द्र कालीन सरकारले पनि अनेक पटक पेसेवर हत्यारालाई भारतको विभिन्न ठाउँमा पठाइरहेको थियो । यसैमा २०३० को कात्तिक २ गते सरोजप्रसाद कोइरालालाई भारतको सीतामडीमा हत्या गरियो । योगेन्द्रमान शेरचन, दीवान सिंह राई र अरू कतिको देशभित्रै हत्या गरियो । जेल सार्ने बहानामा २०३१ को आश्विनमा लीलानाथ दाहाल, ठगी दाहाल, खगेन्द्र दाहाल र गोकर्ण कार्कीलाई सेन्टर र भद्रगोल जेलबाट ल्याएर गोली हानेर मारियो ।

यस्तो बर्बर स्थितिमा देशभित्र जानु हुँदैन भन्ने आग्रहहरू बीपीलाई धेरैतिरबाट आए तर आफ्नो जीवनभन्दा राष्ट्रको जीवन महìवपूर्ण हुन्छ भन्ने उदाहरण प्रस्तुत गर्दै, अतुलनीय साहस र राष्ट्र भक्तिमा राष्ट्रिय एकता र मेलमिलापको नीति लिएर–बीपी र गणेशमान सिंह २०३३ को पुस १६ गते स्वदेश फर्कनु भयो । त्यसभन्दा दुई महिना पहिलेदेखि नै निर्वासनमा रहेका नेपाली कांँग्रेसका धेरैको स्वदेश फर्कने क्रम सुरु भएको थियो । उनीहरू सबैप्रति सबै जिल्लामा बेहद कडाइ गरिएको थियो । आतङ्क र धरपकड अझ व्यापक पारिएको थियो ।

बीपी, गणेशमान समेतलाई लिएर पटनाबाट उडेको विमानले काठमाडौँको विमानस्थलमा अवतरण गर्ने वित्तिकै कडाइ नगरे उम्कन सक्छन् भन्ने जस्तो मनस्थितिमा उहाँहरूलाई नियन्त्रणमा लिइयो । बीपी गणेशमान सिंहलाई सेनाको कडा निगरानीमा फेरि पनि सुन्दरीजलमा राखियो । जहाँ २०१७ देखि आठ वर्षसम्म बन्दी बनाइएको थियो । शैलजा आचार्यलाई जनाना जेलमा राखियो । रामबाबु प्रसाई, नीलाम्बर पन्थी र खुमबहादुर खड्कालाई नक्खु जेलमा ल्याइयो । पहिलेको भन्दा पनि अरू कडाइ गरेर, बीपी र गणेशमान सिंहलाई कसैसित भेट्न पनि नदिएर, उहाँहरूलाई सँंगै बस्न पनि नदिएर एक्लाएक्लै राखियो ।

२०३३ को पुस १६ लाई पनि २०१७, को पुस १ कै जस्तो निशेष, सन्त्रास र आतङ्कको दिनमा रूपान्तरण गरिएको थियो । विमानस्थलको धेरै टाढा–टाढासम्म कसैलाई आउन दिइएको थिएन । काठमाडौँको सयौँ घरको खान्तलासी लिइएको थियो । अघिल्लै दिनदेखि सबैतिर व्यापक धरपकड सुरु गरिएको थियो ।

बीपी स्वदेश फर्केपछि देशभरि नयाँ उत्साह, नयाँ प्रेरणा र नयाँ हौसला आयो । नेपाली काँग्रेससित सम्बद्ध सबै फेरि देशलाई सङ्कटबाट जोगाउने प्रतिबद्धताका साथ सक्रिय भएर अघि आए । यो नै राष्ट्रिय एकता र मेलमिलापको सार्थक पक्ष थियो तर पञ्चहरू देशको सङ्कट निवारणतिर होइन, आफ्नै निहित स्वार्थ रक्षामा मात्र केन्द्रित थिए । त्यसैले उनीहरू राष्ट्रिय एकता र मेलमिलापको विरोधमा थिए । यसलाई अङ्गीकार गरेर स्वदेश फर्कनेहरू सबैप्रति कडा नीति लिनुपर्छ भन्नेमा उनीहरू थिए । विभिन्न पञ्च भेलाको आयोजना गरेर उनीहरूले बीपी कोइरालालाई मृत्युदण्ड दिनुपर्छ भन्ने प्रस्तावहरू पारित गरे ।

बीपी र गणेशमान सिंहमाथिको राज्य विप्लवसम्बन्धी मुद्दाहरू हेर्न केही पछि विशेष अदालत गठन गरियो । बयान दिन बीपीलाई बन्दीगृहबाट सिंहदरबारमा रहेको विशेष अदालतमा उपस्थित गराइयो । वकिलहरूसित परामर्श नगरी बयान नदिने अडानमा बीपी रहनु भयो । त्यसको केही पछि मात्र वकिलहरू गणेशराज शर्मा, कुसुम श्रेष्ठ र कृष्णप्रसाद भण्डारीलार्ई अदालतमा उपस्थित हुन दिइयो । उहाँहरूको उपस्थितिमा बीपीले आफूमाथि लागेको सातवटा मुद्दाको बयान दिनुभयो । अदालतमा दिएको बयानमा बीपीले उहाँको आह्वानमा भएका सशस्त्र सङ्घर्षहरू र राज्य विप्लव भनिएका सबै अभियोगमा नैतिक जिम्मेवारी मेरो छ भन्नुभएको थियो । उहाँले स्पष्ट शब्दमा भन्नुभएको थियो ‘मैले क्रान्तिको आह्वान गरेको हुँ । विरोधको कुनै शान्तिपूर्ण वैधानिक उपाय नभएर क्रान्तिको सिद्धान्तलाई अपनाउनु परेको हो र यदि मौलिक अधिकार, नागरिक स्वतन्त्रता र कानुनी राज्यको व्यवस्था कायम रहन दिएको भए क्रान्तिको आवाज उठाउनु पर्ने थिएन ।’

वास्तवमा देशमा आएको सङ्कटको, विकार विकृति र विसङ्गतिको निमित्त २०१७ पुस १ मा राजा महेन्द्रले सैन्य शक्तिको आडमा गराएको राष्ट्रघाती घटना जिम्मेवार थियो । त्यो घटनाले राष्ट्रियतालाई सुदृढ पार्ने सबै अवयव माथि प्रहार ग-यो । त्यसले, निर्वाचित संसद्माथि, राजनीतिक पार्टीहरूमाथि, प्रेस स्वतन्त्रतामाथि र न्यायिक स्वतन्त्रतामाथि एकसाथ आक्रमण ग¥यो । जन–निर्वाचित प्रधानमन्त्री, मन्त्रीहरू, सभामुख, जन–प्रतिनिधिहरू एवं अरू सबैलाई बन्दी बनायो र देशलाई एक ठूलो कारागारमा रूपान्तरण गरायो । यसले विरोधका आवाजहरूलाई क्रुरतापूर्वक दमन ग-यो । देशको सङ्कटलाई हेर्दा जननायक बीपीले यी सबै घटनाक्रमलाई कसरी बिर्सन सक्नु हुन्थ्यो ? अदालतमा बयान दिंँदा उहाँले भन्नु भएको थियो–

‘‘पुस १ गते २०१७ को घटना अनुचित मात्र होइन, असंवैधानिक र गैरकानुनी थियो । त्यस दिन हजारौँ निर्दोष नेपाली नागरिकहरू केवल बन्दी बनाइए, तिनीहरूलाई आतङ्कको वातावरणमा कागज गराइयो । त्यसरी तिनीहरूलाई आत्महीन तुल्याइयो । नेपालको इतिहासमा जनताको सम्मानलाई समाप्त पार्ने या नागरिकको तेजोवध गर्ने यति ठूलो पैमानमा यस्तो कार्य पहिले कहिल्यै भएको थिएन । २०१७ मा अन्यायको विजारोपण भएको थियो । सरकारी स्तरबाट भएको यो अन्यायले मानिसको मनमा न्याय र कानुन प्रति उदासीनता, विरोध र विद्रोहको भावना उठाउनु एकदम स्वाभाविक हो ।’’

राष्ट्रमाथि देखा परेको सङ्कटको निराकरण राष्ट्रवादीहरू बीचको एकता मात्र हो भन्ने, राष्ट्रिय एकता र मेलमिलापको सन्देश थियो । यही सन्देश लिएर मृत्युदण्डको अगाडि उभिन पनि तयार भएर बीपी स्वदेश फर्कनु भएको थियो । त्यस दिन २०३३ को पुस १६ गते बीपीले भन्नु भएको थियो– ‘‘प्रत्येक राष्ट्रको इतिहासमा यस्तो घडी पनि आउँछ, जब देशका बासिन्दाले आफ्नो ज्यान समेत खतरामा हालेर यसको रक्षा गर्नुपर्छ ।”

यो समाचार पढेर तपाईलाई कस्तो लाग्यो?