शान्ति प्रक्रियाको बाँकी जिम्मेवारी

सरकार र तत्कालीन विद्रोही शक्तिबीच विस्तृत शान्ति सम्झौता भएको नेपालको राजनीतिमा ऐतिहासिक परिघटना हो । त्यसका केही काम पूरा गरिए तर केही महŒवपूर्ण कार्यभार अझै बाँकी छ । यस आलेखमा शान्ति सम्झौताका विभिन्न आयाम, यसको कार्यान्वयनको अवस्था, तत्कालीन अवस्थामा किन शान्ति सम्झौता गरिएको थियो भन्ने पक्षलाई केलाउने प्रयास गरिएको छ । शान्ति सम्झौताले मुख्यतया निम्न पक्षको व्यवस्थापन गर्ने उद्देश्य राखेको थियो : – युद्ध...

संसदीय मर्यादा र दलीय कर्तव्य

वर्तमान नेपालका मुख्य तीन निकाय कार्यपालिका, न्यायपालिका र व्यवस्थापिका रोगग्रस्त भएका छन् । यो रोग किन र कहाँबाट लाग्यो ? यसको जरो खोजेर उपचार गर्नु प्रत्येक राजनीतिक दलको कर्तव्य हो । रोग एक्कासि आएको होइन । जब प्रतिनिधि सभा विघटन भयो, तबबाट रोग सुरु भएको हो । अदालतमा राजनीतिक मुद्दाहरू थुप्रिए, दलहरू आपसमा विभाजित भए । नारा जुलुस लाग्न थाले । अन्ततः कार्यपालिकामा दल परिवर्तन भयो तर यसले राम्रो गति लिन सकेन । व्यवस्थापिकामा...

संविधान धरापमा नपारियोस्

विनास काले विपरीत बुद्धि’ भन्ने नेपाली उखानलाई अहिलेका नेता, दल, बुद्धिजीवी सबैले मनन गर्नुपर्ने बेला आएको छ । हामीले धेरै बलिदान, आन्दोलन, युद्ध गरेर जनताको छोरीछोरा राष्ट्र प्रमुख बनाउन पाएका हाँै । अब भन्ने गरेका छौँ कि कानुनभन्दा माथि कोही छैन । राजतन्त्रमा राजालाई कानुन लाग्दैनथ्यो । राजा कानुनभन्दा माथि भन्ने कुरा व्यवहारतः लागू थियो । अब कानुनी शासन हुन्छ । कानुन सबैलाई समान रूपले लागू हुन्छ । यो कुरा...

संविधानको रचनात्मक व्याख्या र प्रयोग

नेपालको राजनीतिका स्थिरताका लागि जनता आशावादी देखिन्छन् । वास्तवमा राजनीति स्थिर हुनै सक्दैन । राज्यको नीति बेलाबेलामा परिमार्जित हुनुपर्ने कुरा हो । यो नीति राजनीतिककर्मी जो सत्तामा छन्, तिनले जनमतको आधारमा बनाउने हो । यसरी हेर्दा सरकार, सत्ता, दल, राजनीति सबै अस्थिर नै हुन् । यसको अर्थ संविधान पनि स्थिर होइन । यो पनि बेलाबेलामा परिमार्जन गरिरहनुपर्छ । तर हेक्का राख्नुपर्ने कुरा हो – राजनीति उँधो गतितिर कि उँभो...

लोकतन्त्र, जनतन्त्र र प्रजातन्त्रको बाटो

लोकतन्त्र, जनतन्त्र र प्रजातन्त्र यी सबैलाई अङ्ग्रेजीमा डेमोत्र्mयासी भन्ने गरेको पाइन्छ । तर नेपाली भाषामा भने यी शब्दको बेग्लाबेग्लै अर्थ लगाउने गरिन्छ । राजातन्त्रवादीहरूले प्रायः प्रजातन्त्र भन्न रुचाउँछन् । सुरुमा डेमोक्र्यासीको अनुवाद राजतन्त्रमा भएको हुँदा प्रजातन्त्र भन्ने शब्द चयन गरियो । राजाले जनतालाई प्रजा भन्ने गरेकोले प्रजाहरूको शासनलाई प्रजातन्त्र भनियो । राजा त्रिभुवनले २००७ मा प्रजातन्त्र...

सबैभन्दा ठूला जनता

विश्वमा संसदीय प्रणाली, त्यसमा पनि ‘वेष्ट मिनिष्टर सिष्टम’ सुरुवात संयुक्त अधिराज्यबाट भएको मानिन्छ । अहिले कैयौँ मुलुकले यो प्रणाली अवलम्बन आआफ्नै तरिकाबाट गरेको देखिन्छ । बेलायतमा लिखित संविधान आजसम्म नभएको र संसद्ले आवश्यकतानुसार कानुन बनाएर शासन चलाइरहेको छ ।

राष्ट्रिय सभाको सक्रियता

एक सदन कि दुई सदन ? कुनचाहिँ राम्रो ? किन दुई सदन राखिन्छ ? सङ्घात्मक मुलुकमा कि एकात्मक मुलुकमा दुई सदन वा राजतन्त्रात्मक मुलुकमा कि गणतन्त्रात्मक मुलुकमा दुई सदन ? दुई सदनको इतिहास के ? आवश्यकता के ? आदिबारेमा धेरै जिज्ञासाहरू बारम्बार आइरहन्छन् । खासगरी बेलायतमा सुरुमा दुई सदन रहेको नक्कल अरू देशले गरेको देखिन्छ । सम्भ्रान्तवर्ग र सर्वसाधारण वर्गबीचको द्वन्द्व÷ सङ्घर्षका कारण बेलायतमा राजा र संसद्को बीचमा विभिन्न...

मृत्युदण्ड नै समाधान होइन

कसैले कसैको मञ्जुरीबेगर यौनसम्बन्धी क्रिया गर्छ भने त्यो बलात्कार हो । यौनजन्य क्रिया पवित्रता साथ गर्नुपर्ने संसारको रीत नै हो । यो पवित्र मार्ग पनि हो । तर बलियाले निर्धालाई मञ्जुरीबिना गरिने यौनजन्य कार्यलाई अक्षम्य अपराध मानिन्छ । संसारमै अति मर्यादित र अति स्वच्छ मनबाट गरिने सहवास वा समागमलाई दुष्टहरूले अपवित्र पारिदिएका छन् । सहवास वा समागम दुवै पक्षको हार्दिकतामा हुन्छ । त्यसमा पनि समाजले केही सर्त...

राम्रो काममा यस्तो सकस

वर्तमान सरकार गठन भएको झन्डै तीन वर्ष हुन लाग्यो । सरकार र सरकारबाहेकको आ–आफ्नै दलिल छ । सरकारले धेरै काम गरिरहेको छ र सरकारले खास केही काम गर्न सकेको छैन भन्ने बहस चलिरहेको छ । अधिकांश जनहरू सरकारको विपक्षमा देखिनु स्वाभाविक हो किनभने सरकारप्रति असन्तुष्ट रहनु प्रायः संसारभरकै नागरिक प्रवृत्ति हो । सरकार आफ्नो कामको फेहरिस्त जनतामा लैजान सकिरहेको छैन । ऊ विभिन्न झमेलामा छ । आफ्नै दललाई समेत समर्थनमा लिन सकिरहेको...

संविधानको छिद्रबाट छिरेर मुनाफा

संविधान दिवस मनाइँरहदा यसमाथि भएको बलात्कार, चित्कार, दुरुपयोग र क्रन्दनले नेपाली जनतालाई सताइरहेको छ । छ दशकभन्दा लामो तपस्या, त्याग, बलिदानले प्राप्त गरेको संविधानसभाद्वारा निर्मित संविधान फेरि उही दुष्ट प्रवृत्तिको हातमा पर्ला भन्ने पीरले आक्रान्त छन् जनता । सं