नेपालमा सिद्ध परम्परा

परम्परा जनजीवनको पथ–प्रदर्शक हो । जसरी परम्पराले जीवनका लागि शक्ति र प्रेरणा दिने काम गर्दछ, त्यसैगरी परम्पराहरू साहित्यका लागि पनि प्रेरक शक्ति बनेर महìवपूर्ण कार्य गर्दछ । धर्म एवं जीवनद्वारा परम्पराको जन्म र परिपालन हुन्छ । परम्परा भूत र वर्तमानको भ-याङ उक्लँदै भविष्यतर्फ बढ्दछ । अर्को शब्दमा त्यो अतीतबाट भविष्यतर्फ प्रगतिको मूलधारा हो, जो क्रमशः बढ्दै आउँदै छ । यही त्यसको जीवनदायिनी शक्ति हो । सन्तको परम्पराबारे...

नेपालमा तान्त्रिक परम्परा

नेपाल शैवधर्मका प्रमुख केन्द्रहरूमध्ये एक मानिएको छ । लिच्छविकालमा राजा, राजपरिवार, प्रजा सबै शिवलिङ्गको प्रतिष्ठा गरी पूजा गर्दथे । शिवमूर्ति बनाउँथे । त्यसबेला ‘पशुपति’ लेखिएका मुद्रा प्रचलित थिए । मल्लकालमा पनि कतिपय राजा र प्रजाहरू शिवका अनन्य भक्त थिए । नेपालमा पाशुपत सम्प्रदाय फैलिएको थियो । यसको साथसाथै सोमसिद्धान्त र मिश्र–शैवधर्मको पनि यहाँ कम प्रचार थिएन । मिश्र–शैवधर्म शब्दको अभिप्राय यहाँ त्रिदेव,...

पुण्य र पाप

नियमवादी होइन, व्यवहारवादी बन्नुपर्छ । नियमवादी बन्दा धेरैजसो काम खराब लाग्छ र राम्रो काम नगन्यमात्र देखापर्छ । व्यवहारवादी खोजी खोजी खराबको पछि लाग्दैन । नियमवादीका लागि त कतिपय काम हरेक अवस्थामा खराब लाग्छ । व्यवहारवादीको नजिकमा पाप र पुण्य कर्मद्वारा तय गरिने होइन, पाप र पुण्य दुई विपरीत हुन् । शास्वतको आधारमा पाप र पुण्य चिन्नुपर्छ । जुन काम मानिसले जागरुकतापूर्वक गर्छ, त्यही पुण्य हो । जस्तो क्रोध पाप हो अथवा...

व्यक्ति र राष्ट्र

शीतल गिरी उन्नाइस वर्षको उमेरमा कलेजको पढाइ बीचमै छाडेर देवेन्द्र सत्यार्थी घुम्नका लागि निस्के । उनले आफ्नो उमेरको धेरै समय गाउँ–सहर घुम्दै लोकगीत सङ्कलनमा लगाए । गाउँको धूलो भरिएको गोरेटोबाटोमा बरालिँदै, धरतीभित्रबाट प्रस्फुटन भएका थरीथरीका रङ र भावभूमिका लोकगीत देखे । त्यसको पछाडि लुकेको पीर–व्यथा, करुणा, प्रेम र मानवीय भावनाले उनको हृदय लपक्कै भिज्यो । उनले थाहा पाए– धर्तीको काखमा जन्मेको अन्नझैँ जन्मिन्छ...