प्रेमको समाजशास्त्र/टिप्पणी: ‘माधवी’को दुःखान्त प्रेम

उत्तरवैदिककालीन भारतीय समाजको कथामा आधारित उपन्यास हो ‘माधवी’ जसमा एउटी महान नारीको त्याग, बलिदान, निष्ठा र कारुणिक प्रेमको कथा छ । माधवी उपन्यास प्रेमको एउटा विशाल समुद्र हो । त्यो विशाल समुद्रभित्रकी ‘दिव्यरत्न’ माधवी र उसको जीवन भोगाइसँगै जोडिएर आएको त्यो प्राचीन भारतीय समाजको कथा पढ्दा उपन्याससँगै एउटा बृहद् समाजशास्त्र पढेजस्तो लाग्छ । महाभारतको उद्योग पर्वमा ‘अतिहठ’ को परिणाम कस्तो हुन्छ भनेर दुर्योधनलाई...

‘अहाँ कस्तो ठ्याक्कै उस्तै मन्दिर...’

लस्करै राखिएका चित्रहरु, चित्र हेर्नेहरुको तातीँ । प्राय युवा र अधबैशे उमेरका दर्शकहरु चागँुनारायण परिसरमा शनिवारिय स्थलगत चित्रकला अभियानद्वारा आयोजित चित्रकला प्रदर्शनीमा रमाईरहेका थिए । ‘अहाँ कस्तो ठ्याक्कै उस्तै मन्दिर अनि यो गरुणको चित्र पनि कति राम्रो’ सामाखुसीका दीपक थापा खुसुखुसु गरिरहनु भएको थियो ।

कथा: उत्सवपछिको अवसाद

हामी दुई घरमुली एकअर्काका छिमेकी सँधियार हौँ । बन्दबन्दीअघि हामी प्रायः सँगै मर्निङ वाक जान्थ्यौँ । कोभिड कोपले मान्छेका कतिपय मौलिक अभ्यस्तता नराम्ररी टुटाइदिएको छ । संसारभरि नै यो अवस्था एउटा सङ्क्रमणकाल जस्तो भएको छ । मेरा सँधियार साथी कर्णध्वज क्वारेन्टाइनमा राखिएको कुरा मैले दुई दिनपछि पत्तो पाएँ । बाह्र दिन क्वारेन्टाइन कटाएर उनी घर फर्किसकेको पनि मलाई अत्तोपत्तो भएन । अस्ति छतबाट हेर्दा उनीकहाँ राम्रै...

समयसँगै फेरिएको स्वस्थानी कथा

स्वस्थानी व्रतकथा नेपाली संस्कृतिको अभिन्न अङ्गका रूपमा रहेको छ । पौराणिक कथा स्वस्थानीमा तत्कालीन समयको ग्रामीण सामाजिक परिपाटीको प्रत्यक्षीभूत उठान गरिएको छ । समाजमा रहेका सामाजिक उत्पीडनलाई कथाका माध्यमबाट मुखरित गरिएको छ । यतिखेर स्वस्थानी समयसापेक्ष नरहेको आवाज पनि उठ्न थालेको छ । तर, स्वस्थानी कथाले केही दशकअघिसम्म समाजमा साक्षरता अभिवृद्धि गर्न ज्यादै नै ठूलो भूमिका खेलेको थियो । समाजमा स्वस्थानी पढ्न...

कथा : सन्त्रास समय

साउनको मध्य रात । बाहिर पानी जोडले दर्किरहेछ । अविरल दर्केको पानीको आवाजसँगै आकाश जोडले गड्किन्छ । भु..इँ..चा..लोऽऽ भन्दै अमर दौडँदै मूल ढोकामा पुग्छन् । म हतारिँदै उनको नजिक पुग्छु । “किन डराएको यसरी ? भुइँचालो हैन, चट्याङ परेको हो ।” म हाउभाउसहित साउतीमा उनलाई परिस्थिति बोध गराउँछु । निरिह बालकझैँ मेरो अनुहारमा हेर्दै उनी ढोका समाएर उभिरहन्छन् ।