बाबुराम देवकोटा
सिन्धुलीमाढी, असार २५ गते । आकाशमा कालो बादल मडारिनासाथ आधीसाराका सबै स्थानीयको होस गुम हुने गरेको छ । गोलान्जोर गाउपालिका–७ आधीसारामा पहिरोका कारण झण्डै एक दर्जन घर पहिरोको जोखिममा रहेको स्थानीय बासिन्दा बताउँछन् ।
वडाध्यक्ष सुवास देवकोटा आधीसारामा २०७२ सालको भूकम्पपछि गएको पहिरोका कारण पाँच घरलाई अन्यत्र सारेको र अझै एक दर्जनजति घर पहिरोकै जोखिममा रहेको बताउनुहुन्छ । ‘पहिलो त्यस्तो त्रासको अवस्था थिएन । बस्तीमाथि रहेको जङ्गल उनीहरूले नै मासे । भूकम्प आयो, जमिन हल्लिएपछि पहिरो जना सुरु गर्यो,’ उहाँले भन्नुभयो ।
भएकाहरू मुसलधारे पानी पर्नासाथ रातभर जाग्राम बस्नुपर्ने स्थानीय पाण्डव श्रेष्ठको भनाइ छ । ‘पहिरो एकातिरबाट झारेको छ, अर्कोतर्फ भूकम्पले पुरै धाँजा फाटेको छ,’ उहाँले भन्नुभयो, ‘अन्त जाने ठाउँ नभएपछि रामनाम जपेर बस्नुको विकल्प नै के छ र ? भएको थातथलोलाई एकै पटक छोडेर हिड्ने अवस्था छैन ।’ सरकारले जोखिम भएका स्थानमा विषेशज्ञ खटाएर स्थानीयलाई हट्न अथवा ढुक्क भएर बस्ने वातावरण बनाइदिनुपर्ने उहाँको तर्क छ ।
मरिण गाउँपालिकास्थित कात्तिके खलङ्गामा झण्डै एक किलोमिटर क्षेत्रमा भूकम्पले धाँजा फाटेको छ । डाँडामा धाजा फाटेकाले पूरै बस्ती नै बग्ने हो कि भन्नेमा स्थानीय चिन्तित छन् । स्थानीय मानबहादुर सिञ्जालीको घरको बीच भागबाट धाँजा फाटेको छ । घरको बीचबाट नै जमिन चिरिएकाले रातमा निन्द्रा पर्न छोडेको उहाँले गुनासो पोख्नुभयो ।
मरिण गाउँपालिकाका प्रमुख पानीराज बम्जन बर्षादको मौसमसँगै पहिरोको जोखिम बढेको बताउनुहुनछ । उहाँले भन्नुभयो, ‘सम्भाव्यता अध्ययन नै नगरी जथाभावी खनिएका ट्रयाक सडक र वैज्ञानिक वनका नाममा भएको वन विनाशले पहिरोको जोखिम बढाएको छ ।’
उहाँका अनुसार वडा नं. ३, ४ र ५ मा वैज्ञानिक वनका नाममा जथाभावी भएको फँडानीले अझ बढी भू–क्षय निम्त्याएको छ । वैज्ञानिक वनको सिद्धान्तअनुसार ८० वर्ष पूरा भएको रुख वन क्षेत्रबाट हटाउने भन्छ । ‘तर यहाँ त वन कार्यालय, स्थानीय सामुदायिक वन समितिका केही व्यक्ति र काठ व्यवसायीको मिलेमतोमा जथाभावी नै वन विनाश भएको छ,’ उहाँले भन्नुभयो, ‘मैले त्यो विषयमा सङ्घीय वन मन्त्री र डिभिजन वन कार्यालयको प्रमुखसँग पनि कुरा गरेँ, तर सुनुवाई भएको छैन । जसका कारण बर्षादको मौसममा पहिरोको त्रासदी बढेको छ ।’
महाभारत उत्तरतर्फका दर्जन भन्दा बढी ठाँउहरू पहिरोको जोखिममा छन् ।
मझुवा, पुरानो झाँगाझोली, नेत्रकाली, बस्तीपुर, तामाजोर, कुशेश्वर दुम्जा, हरिहरपुरगढी, बाशेश्वर, भुवनेश्वरी, बितिजोर, डुडभन्ज्याङ, खाङसाङ, रत्नावती, पोखरी, कपिलाकोट लगायतका ठाउँ पहिरोको उच्च जोखिममा रहेको जिल्ला समन्वय समितिको तथ्याङ्कमा उल्लेख छ ।
समन्वय समितिका प्रमुख शङ्करराज बर्मा तिवारी पनि सिन्धुली जिल्ला पहाडी भूभाग भढी भएको जिल्ला भएकोले हरेक वर्ष बर्षादको मौसममा पहिरोको त्रास हुने गरेको बताउनुहुन्छ । उहाँले भन्नुभयो, ‘जेसीभी र एस्काभेटरमार्फत ट्रयाक सडक खनिएकाले पहिरोको जोखिम बढेको हो । घ्याङलेख गयो पहिरोले नै सडक अवरुद्ध छ । फिक्कल गयो पहिरोले नै सडक अवरुद्ध छ । जताततै समस्या छ ।’
वातावरण क्षेत्रमा काम गर्दै आउनुभएका सिन्धुलीका पत्रकार कृष्णहरि घिमिरेका अनुसार केही वर्ष पहिले संसदीय अनुगमन समितिले समेत जिल्लाको दर्जन बढी स्थानहरू जोखिममा रहेको प्रतिवेदन बुझाएको थियो । तर ती स्थानमा चेकजाँच गरेर बस्ती सार्ने काम हुन सकेको छैन । विशेषज्ञ टोली झिकाएर पहिरोको जोखिममा परेकाहरूलाई बेलैमा सार्न नसके ठूलो क्षति बेहोर्नुपर्ने हुन सक्ने उहाँले बताउनुभयो ।
कमलामाई नगरपालिकाको पनि ढुङ्ग्रेभन्ज्याङ र केवरेको पहिरोको कारण सदरमुकाम सिन्धुलीमाढीसमेत खतरामा रहेको छ । २०४१ र २०५० सालमा आएको बाढी पसेको स्थानमा समेत बस्ती रहेकाले खतरा भएको हो । ‘ठूलो पानी पर्नासाथ डराउनुपर्ने अवस्था छ’, ढुङग्रेबास बजार निवासी सन्तोष दाहालले भन्नुभयो, ‘ती पहिरो पुनः खसेर ठुलो बाढी आउन सक्छ, खोला किनारमा रहेका बस्तीलाई बेलैमा सार्नुपर्छ ।’
