मोहन दुवाल
‘बिगुल’ म सँगसँगै डोरिएर बजेको साहित्यिक आन्दोलनकै धुन हो । २०२७ सालमा प्रकाशन सुरु भएको प्रगतिशील सामयिक सङ्कलन ‘बिगुल’ प्रगतिशील साहित्यको बनेपा, काभ्रेबाट प्रकाशित पहिलो साहित्यिक दस्तावेज पनि हो । मित्र राजभाइ प्रधानसँग जोडिएर सुरु भएको यो ‘बिगुल’ प्रगतिशील विचार–दृष्टि व्याप्त भएको साहित्यिक आन्दोलनकै प्रगतिशील सामयिक धारकै इतिहास हो । मेरो जीवनमा भए–गरेका सिर्जनात्मक इतिहासकै धरातलमा देखिँदो जीवन–सङ्घर्षको यो एउटा देखिँदो नाम बनेको छ– ‘बिगुल’ ।
राजभाइसँग मेरो आत्मीयता जोडिएको पनि पचासौँ वर्ष नाघिसकेको छ, हालसम्म पनि जनमत साहित्यिक मासिकमा, जनमत वाङ्मय पुस्तकालय भवन बनाइदिने अभियानमा सँगसँगै यात्रामा क्रियाशील छौँ ।
पहिलो अङ्क घण्टाघरस्थित साप्ताहिक मातृभूमिकै प्रेसबाट २०२७ सालमा प्रकाशित भएको हो । वरिष्ठ पत्रकार गोविन्द वियोगी र पत्रकार तथा साहित्यकार टी.आर. विश्वकर्मासँग ‘बिगुल’ प्रकाशनकै दौरानमा नजिकको सम्पर्क बढ्दै गएको स्मरण अद्यावधि मनमा तरङ्गित भइरहेको छ । ‘मातृभूमि’ साप्ताहिक ‘जनदूत’ दैनिक यतैबाट प्रकाशित समाचारपत्रका नाम हुन् अर्थात् गोविन्द दाइ र टी.आर. विश्वकर्माका अक्षर–कर्महरू हुन् । २१ वर्षको युवा छँदाको स्फूर्ति नै बेग्लै । काठमाडौँमा धाइरहन्छु । आफूले सम्मान गर्नलायक देखिएका आदरयोग्य स्रष्टाका घर–घर पुगिरहन्छु । विशेषगरी त्यसताका राजभाइ र म गोविन्द भट्टलाई भेट्न डिल्लीबजारस्थित उहाँको डेरामा पुग्ने गर्थें । निकै प्रभावित थियौँ हामीहरू उहासँग । त्यहीँ नेपालका विविध जिल्लाका प्रगतिशील साहित्यकारहरूसँग भेटघाट गर्न पाउँथे ।
डिमाइ साइजमा ६० पृष्ठ छापिएको यस सामयिक सङ्कलन ‘बिगुल’को पहिलो अङ्कमा गोविन्द भट्ट, मोहन दुवाल र टी.आर. विश्वकर्माका तीनवटा कविता प्रकाशित छन् । तीनवटा कविता नै विश्व सन्दर्भ र घटनालाई लिएर लेखिएका छन् । गोविन्द भट्टले ‘मेरो हातको अखबारले यही भनिरहेछ’ कवितामा विश्वमा जताततै जनताले विजय कायम गरेका सन्दर्भ उल्लेख गर्दै कवितामा लेख्नुभएको छ, ‘पाँचै महादेशमा
जनआन्दोलनको बाढी आइरहेछ ।’ यसैगरी मोहन दुवालको ‘काकाहोलाई लाल सलाम छ’ कवितामा ‘भियतनामको मुक्तिका लागि हामी आवाज दिन्छौँ’ भनी साम्राज्य वादविरुद्धमा आवाज उरालिएको छ । टी.आर. विश्वकर्माले पनि ‘एसिया ः सिंह बनेर गर्जिरहेछ’ शीर्षकको कवितामा अन्तर्राष्ट्रिय स्वर उरालेर एसियामाथि भइरहेको ठूला–राष्ट्रको विरोधमा, जनताको मुक्तिका सन्दर्भमा क्रान्तिकारी आवाज उराल्नुभएको छ । यस अङ्कमा थाइल्यान्डको एउटा कविता ‘एउटा गीत ः क्रान्तिकारी वीरहरूप्रति’ र नेपाल भाषामा कवि दुर्गालाल श्रेष्ठको ‘लेनिन दिवसया सुथय्’ र भक्त भोँमीको ‘लेँपंख्या ः तय्त’ कविता प्रकाशित छन् । कथामा खगेन्द्र सङ्ग्रौलाको ‘उज्यालो खस्नुभन्दा अघि’, गङ्गाराज राई ‘हतुवाली’को ‘बर्सात्को मान्छे’ समसामयिक प्रगतिशील चेत व्याप्त कथाहरू हुन् । अनुवाद कथामा प्यालेस्टाइनको कथा
‘यौटा तन्नेरी गुरिल्ला जोधाहा’ कथा र नेपाल भाषामा नातिवज्रको लघुकथा ‘न्हयसःयातल्वःगु लिसः’ प्रकाशित भएको देखिन्छ ।
लेख–निबन्धमा माओत्सेतुङको ‘सही विचार कहाँबाट आउँछ ?’ र आनन्ददेव भट्टको ‘देशको माया’ प्रकाशित छन् । समालोचना लेखमा ‘नरेन्द्र दाइ’ को मूल्याङ्कन र विवेचना’ वासुदेव शर्माले गर्नुभएको छ । पत्र–पत्रिका परिचयमा ‘जन–जागृति’ र ‘मन्त्र’को टिप्पणी छन् । सम्पादकीयमा ‘भ्रष्ट मरणासन्न पश्चिमाको पुँजीवादी साहित्य र प्रगतिशील क्रान्तिकारी साहित्य’को परिचय र सन्दर्भ चर्चा भएका छन् ।
बिगुलको सामयिक सङ्कलन–२ कात्तिक २०२७ मा नै मातृभूमि प्रेस, घण्टाघर, काठमाडौँबाट प्रकाशित भएको थियो । यस सङ्कलनमा प्रकाशित लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाको अङ्ग्रेजी कविताको अनुवाद सुपुत्रहरू ए चीनका गोविन्द भट्टले गर्नुभएको थियो । अर्को कविता जवाहरद्वारा लिखित ‘माटोका डल्ला आह्वान गर्छन्’ प्रकाशित छन् । यसमा केदार प्रधान र राजभाइ प्रधानका कथाहरू, निर्मलकुमार अज्र्याल र गोविन्द भट्टका लेख र समालोचना प्रकाशित छन् । अनुदित साहित्यमा माओत्सेतुङ्ग, अन्नालुइस स्ट्रोंग, सुतोजो (इन्डोनेसियाका कवि) का लेख र कविता प्रकाशित हुनुका साथै ‘अफ्रो–एसियाली लेखक ब्युरोको वक्तव्य’ पनि प्रकाशित छ । नयाँ कलम स्तम्भमा श्रीकृष्ण धौभडेल, कृष्णराम श्रेष्ठ, किशोर श्रेष्ठ, भवानी राजवंशी, मोक्षबहादुर अमात्यहरू छन् ।
यस अङ्कको स्थायी स्तम्भमा पुष्परत्न तुलाधर र काजीमान ‘जवा’का दुईटा नेपाल भाषाका कविता, पाठक प्रतिक्रिया, पुस्तक परिचय, सम्पादकीय, प्रकाशकीय छापिएका छन् । ७२ पृष्ठमा छापिएको यो अङ्क पनि पहिलो अङ्कका तुलनामा परिमार्जित भएर देखा परेको देखिन्छ । देशकै साहित्यिक वृत्तमा आफूलाई चिनाउन सफल ‘बिगुल’लाई तेस्रो अङ्क फुक्न प्रतिबन्ध लाग्यो ।
२०२८ मा तेस्रो अङ्कको तयारीमा राजभाइ प्रधान र म निरन्तर लागिरह्यौँ । तेस्रो अङ्क तीर्थमान ज्यापूको न्हैकन्तलास्थित प्रेसमा छापिँदै थियो । प्रशासनले हाम्रो यात्रालाई हेर्न सकेन र हामीले बिगुलमार्फत फुकेका धुन सुन्न चाहेन, प्रेसबाट सबै पत्रिका जफत गरेर प्रशासनले लग्यो । तेस्रो अङ्कको कभर नभएको दुईप्रति बिगुल मैले सुटुक्क प्रेसबाट ल्याएको थिएँ, त्यो पनि सुरक्षित गर्न पाएनौँ । राल्फाका दुई दर्जन जति क्रान्तिकारी गीत र शक्ति लम्सालद्वारा लिखित ‘चेकोस्लोभाकियाको छातीमा रसियन सङ्गीन’ चर्चित लेख त्यस अङ्कमा प्रकाशित थियो । घरमा ल्याएको दुईप्रति राजभाइ प्रधान र मञ्जुलले लगेको सम्झना छ तर प्राप्त भएन– तेस्रो अङ्कको फेहरिस्त राख्न पाएनौँ ।
युवा जोश, जाँगरबाट प्रकाशित सिर्जनात्मक प्रगतिशील चेत र दृष्टिलाई पञ्चायती शासकले बलात् प्रतिबन्ध लगायो र सत्ताका उन्मादीहरूले हाम्रो प्रगतिशील–चेतको बिगुल–ध्वनि फुक्न दिएनन् ।
