व्यवस्थापिकाका कार्य
१. व्यवस्थापिका भनेको के हो ? व्यवस्थापिकाले गर्ने कार्यहरू के के हुन् ? सूची बनाउनुहोस् ।
राज्यको कानुन बनाउने सर्वोच्च निकायलाई व्यवस्थापिका भनिन्छ । यो जनताका प्रतिनिधिहरूको थलो हो । यस निकायमा राष्ट्रिय सरोकारका विषयमा विचार विमर्श हुने गर्दछ । सरकारको गठन र विघटन पनि यही निकायबाट हुने गर्दछ । यसमा जनताका प्रतिनिधिहरूले जनताको प्रतिनिधित्व गरी जनताको हितमा कानुन निर्माण गर्दछन् । व्यवस्थापिकाले निर्माण गरेको कानुनको आधारमा राज्य सञ्चालन हुने गर्दछ । एक सदनात्मक र दुई सदनात्मक गरी व्यवस्थापिका दुई प्रकारको हुने अभ्यास छ । नेपालको संविधानले २७५ सदस्य रहेको प्रतिनिधि सभा र ५९ सदस्य रहेको राष्ट्रिय सभासहित केन्द्रमा दुई सदनात्मक सङ्घीय संसद् हुने व्यवस्था गरेको छ ।
– व्यवस्थापिकाले गर्ने कार्यहरू
कानुन निर्माण गर्ने, विधेयक पारित गर्ने, संविधान संशोधन गर्ने, ऐन संशोधन गर्ने, ऐन खारेज गर्ने जस्ता कार्य, बजेट पारित गर्ने, बजेटमा दफावार छलफल गर्ने, पारित गर्ने, करका दर तोक्ने, खर्च नियन्त्रण गर्ने, सरकारको गठन गर्ने, नियन्त्रण गर्ने । संसद्मा सरकारका कार्यबारे प्रश्न सोधेर, ध्यानाकर्षण प्रस्ताव राखेर, आलोचना गरेर, अविश्वासको प्रस्ताव राखेर सरकारको नियन्त्रण गर्ने ।
– कार्यपालिका र सो अन्तर्गतको निकायलाई नियन्त्रण र निर्देशन गर्ने । सरकारको नीति तथा कार्यक्रमको समीक्षा गरी पारित गर्ने वा असफल पार्ने । संविधानअनुसार महाभियोग लगाउने कार्य गर्ने । संसद्मा निर्णयका लागि पेस गरिएका विषयमा मतदान गर्ने, विश्वास र अविश्वासको प्रस्ताव पारित गर्ने । तोकिएका संवैधानिक पदमा नियुक्त गरिने ब्यक्तिबारे संसदीय सुनुवाइको कार्य गर्ने । बाधा अड्काउ फुकाउने आदेशको अनुमोदन गर्ने । सङ्कटकालको अनुमोदन गर्ने । अन्तर्राष्ट्रिय सन्धि सम्झौताको अनुमोदन गर्ने ।
२. नेपाली समाज विविधतामा एकता हो पुष्टि गर्नुहोस् ।
नेपाली समाजमा खासगरी जातीय, भाषिक, धार्मिक एवं सांस्कृतिक पक्षमा देखापर्ने फरकपन सामाजिक विविधता हो भने यो विभिन्नताका साथै एउटै समाजमा एकापसमा मेलमिलाप गर्दै एकले अर्कोलाई सम्मान गरेर बस्नु विविधताभित्रको एकता हो । नेपाली समाजको यो विशिष्ट गुणलाई निम्नानुसार पुष्टि गर्न सकिन्छ ः
– एउटै समाजमा फरकफरक जातजाति छन् र पनि नेपाली समाज मिलेर अगाडि बढ्दै आएको छ ।
– नेपाली समाजमा धेरै भाषा छन् र यहाँ बोलिने सबै मातृभाषालाई राष्ट्रभाषा मानी सम्मान गरिएको छ साथै नेपाली भाषालाई सरकारी कामकाजको भाषा मानी भाषाभित्र एकता कायम गर्न खोजिएको छ ।
नेपालमा धार्मिक विविधताका साथै धार्मिक स्वतन्त्रता पनि छ र एक धर्मले अर्को धर्मलाई सम्मान गर्ने गरिएको छ ।
– नेपाली समाजमा सामाजिक रीतिरिवाज, चालचलन, भेषभूषा, मूल्यमान्यता, मर्यादा आदिमा विविधता एवं स्वतन्त्रता छ तथापि एक जाति, समुदायले अर्को जाति समुदायको संस्कृति तथा परम्परालाई सम्मान एवं संरक्षण गरिँदै आएको पाइन्छ ।
– यसप्रकार नेपालमा जाति, भाषा, धर्म, समुदायमा रहेको विविधताका अतिरिक्त एकले अर्कोलाई सम्मान गर्ने, अस्तित्व स्वीकार गर्ने साथै आपसमा मेलमिलाप गरी बसेकाले नेपाली समाजमा विविधतामा एकता हो भन्न सकिन्छ ।
३. जैविक विविधताको परिचय दिँदै यसको महत्ववारे चर्चा गर्नुहोस् ।
जीवित प्राणी एवं वनस्पतिमा फरकपन हुनु, भिन्नता हुनुलाई जैविक विविधता भनिन्छ । यो पृथ्वीमा भएका जीवित सम्पदाको भिन्नता हो, करोडौँ जीवात्मामा भएको फरकपन हो । मानिस, वनस्पति, पशुपन्छी, सूक्ष्म जीव आदिका भिन्न रूपहरू जैविक विविधता अन्तर्गत पर्दछन् । जैविक विविधता स्थानअनुसार फरक हुन्छ । पारिस्थितिक प्रणाली विविधता, प्रजाति विविधता र वंशानुगत विविधता गरी जैविक विविधता तीन प्रकारको हुन्छ ।
– जैविक विविधताको महत्व
मानिसलाई आवश्यक पर्ने सम्पूर्ण वस्तुको स्रोत जैविक विविधता हो । यसले मानिसको गास, बास, जीवनशैली, सामाजिक एवं आर्थिक पक्षसँग महत्व राख्छ । यसको महत्वलाई निम्नअनुसार उल्लेख गर्न सकिन्छ ः
कृषिजन्य वस्तु उत्पादन वृद्धिमा सहयोग,
पशुजन्य उत्पादन वृद्धिमा सहयोग,
वनस्पतिजन्य उत्पादन वृद्धिमा सहयोग,
जीवजन्तु एवं वनस्पतिको वंशाणु सुधार गर्र्न एवं तिनको अस्तित्व जोगाउन मद्दत,
भूक्षय हुनबाट रोकावट, माटोको संरक्षण,
वातावरण सन्तुलन राख्नमा मद्दत,
प्राकृतिक सौन्दर्यको वृद्धि गरी पर्यटन विकासमा सहयोग,
धार्मिक एवं सांस्कृतिक स्थान जोगाइराख्नमा सहयोग ।
४. बैङ्क तथा वित्तीय संस्थाको कार्यकारी प्रमुखको काम, कर्तव्य र अधिकार के–के हुन् ? लेख्नुहोस् ।
आफ्नो कामको निमित्त सञ्चालक समितिप्रति उत्तरदायी हुने बैङ्क तथा वित्तीय संस्थाको कार्यकारी प्रमुखको काम, कर्तव्य र अधिकार देहाय बमोजिम हुने व्यवस्था बैङ्क तथा वित्तीय संस्थासम्बन्धी ऐन, २०७३ ले गरेको छ ः
– प्रबन्धपत्र र नियमावलीको अधीनमा रही सञ्चालक समितिबाट प्रदत्त अधिकार प्रयोग गर्ने, सञ्चालक समितिको निर्णय लागू गर्ने र बैङ्क वा वित्तीय संस्थाको काम कारबाही तथा कारोबारको रेखदेख तथा नियन्त्रण गर्ने,
– बैङ्क वा वित्तीय संस्थाको वार्षिक बजेट र कार्ययोजना तयार गरी स्वीकृतिका लागि सञ्चालक समितिसमक्ष पेस गर्ने,
– बैङ्क वा वित्तीय संस्थाको कर्मचारी विनियमावलीको अधीनमा रही आवश्यक जनशक्ति व्यवस्थापन गर्ने,
– साधारण सभाद्वारा गरिएका निर्णय कार्यान्वयन गर्ने, गराउने,
– बैङ्क तथा वित्तीय संस्थासम्बन्धी ऐन, २०७३ र राष्ट्र बैङ्कको निर्देशन अनुरूप संस्था सञ्चालन गर्ने र बैंक वा वित्तीय संस्थाको प्रभावकारी आन्तरिक नियन्त्रण एवं जोखिम व्यवस्थापन गर्ने,
– बैङ्क तथा वित्तीय संस्थासम्बन्धी ऐन, २०७३, राष्ट्र बैङ्कको निर्देशन, प्रबन्धपत्र र नियमावलीको अधीनमा रही बैङ्क वा वित्तीय संस्थाले राष्ट्र बैङ्क वा अन्य कुनै निकायमा पेश गर्नुपर्ने विवरण, कागजात, निर्णय आदि यथासमयमा पेश गर्ने,
– निक्षेपकर्ता, शेयरधनी तथा बैङ्क वा वित्तीय संस्थाको उच्चतम हित हुने गरी सञ्चालन गर्ने,
– सञ्चालक समितिले निर्धारण गरेको नीति अन्तर्गत रही उच्च व्यवस्थापनका लागि उचित मापदण्ड लागू गर्ने ।
प्रस्तोता : हेमचन्द्र शर्मा
