क्रान्तिचेतका सिर्जना

साहित्य वैयक्तिक भावना वा चेतनाका आधारमा सिर्जना गरिन्छ । त्यसैले यो स्वतन्त्र, सिर्जनात्मक र परिवर्तनकारी हुन्छ । साहित्यको यस्तो स्वभाव हुनाले शासक वर्ग सधैँ यसको विरोधी रहन्छ । शासक स्रष्टालाई आफ्नो स्तुतिगान गराउन लगाउँछ र केही पारितोषिक दिएर तिनीहरूलाई राख्छ । यसैले आरम्भमा देउताको, शासक वर्ग वा ठूलाबडाको मात्र साहित्य लेखियो सामान्य मान्छेको लेखिएन । प्रायः संसारका जुनसुकै देशमा पनि पुराना स्रष्टा शासक...

ओखलढुङ्गाबाट प्रजातन्त्र नियाल्दा (कविता)

अमूर्त प्रजातन्त्र र विकासको मूल्यमा देशको स्वाधीनता दाउमा राख्न मिल्छ कि मिल्दैन भन्ने प्रश्नले मुटु पोल्दै गरेको बखत शहीदभूमि ओखलढुङ्गाको मिलनचोकमा प्रजातन्त्रको एक सेनानी बलबहादुर राईको शालिक अगाडि श्रद्धाले मेरो शिर झुक्यो क्या. यज्ञबहादुर, लीला, ठगी, सबैसबैको सम्झना चल्यो तब हामीले बुझेको प्रजातन्त्र के रहेछ भन्ने खुल्दुली बढ्यो यी/यस्ता योद्धा र शहीदहरूको बलिदानीले आएको

छातीमा लोकतन्त्र (कविता)

रैती दास प्रजा बने युगयुगौँ, बाजेबराज्यू कति । राजा विष्णु भनेर पूजन हुँदा, पुस्तौँ भयो दुर्गति ।। मात्रै मोजमजा र वैभव पिई, रैती दबाई यहाँ– गर्थे दुष्कर राजकाज जसले, बोली र बन्दुकमा ।।

त्यसपछि राणा शासक झस्के

राजनीतिक उद्देश्यले स्थापित नेपालको पहिलो राजनीतिक दल नेपाल प्रजा परिषद् नै हो । वि.सं. १९९२ मा नै टङ्कप्रसाद आचार्य, दशरथ चन्द ठकुरी, धर्मभक्त माथेमा, रामहरि जोशी र जीवराज शर्मा सम्मिलित एउटा सानो राजनीतिक सङ्गठन गोप्य रूपमा स्थापना गरियो । राणा शासनको कडा दमनपूर्ण नीतिका कारण तत्कालै यसले आफ्नो नीति र कार्यक्रमको रूपरेखा जनसमक्ष प्रस्तुत गर्न भने सकेन । दथरश चन्द भारतमा बस्नुहुन्थ्यो र उहाँले भारतबाटै जनता पत्रिकामा...

समाज सुधारक गुरु

आजभन्दा झन्डै सय वर्षअघिको समाज । कुरीति र परम्परागत नियमले भरिएको थियो । यसविरुद्ध जान त्यस बेला ठूलै आँट चाहिन्थ्यो । यो आँट जो कसैसँग हुँदैनथ्यो । फेरि आँट मात्र भएर पुग्दैनथ्यो, चेत पनि चाहिन्थ्यो तर यी दुवै कुराले पूर्ण थिए– पण्डित दामोदर खतिवडा ।