तिहारको रौनक

कात्तिक कृष्ण त्रयोदशीदेखि कात्तिक शुक्ल द्वितीयासम्मका पाँच दिनलाई यमपञ्चक भनिन्छ । पाँच दिन लामो हुने र सबै दिन यमराजसँग सम्बन्धित भएकाले यी दिनलाई यमपञ्चक भनिएको हो । यसपालि चार दिन मात्र परेको छ । १७ गते काग र कुकुर तिहार एकै दिन प-यो भने धन्वन्तरी जयन्ती १२ गते नै परेको थियो ।

पितृपर्वका रूपमा महालय श्राद्ध

यसपालिको पितृपक्ष अर्थात् सोह्रश्राद्ध (महालय या पार्वण श्राद्ध) असोज ५ गतेदेखि १५ दिन अर्थात् असोज २० गतेसम्म रहेको छ । द्वादशी श्राद्ध भने मघायुक्त भएकाले छोरा हुनेले यो दिन पिण्ड दान गर्दैनन् । यो असोज १७ गते आइतबार परेको छ । ‘मघायां पिण्ड दानेन ज्येष्ठ पुत्रो हनिष्यति’ अर्थात् मघामा पिण्डदान गर्नाले जेठो छोरोलाई हानि हुन पुग्छ । छोरा हुनेले मघा तिथिको साटो अन्य तिथि खोजी श्राद्ध गर्छन् । औँसी, एकादशीमा गर्दा...

‘कृष्णस्तु भगवान्’ र गीताज्ञान

कोरोनाको त्रासदीय चिन्ता घटेको छैन । युगयुगसम्म सम्झनलायक दिन श्रीकृष्णाष्टमी व्रत तथा श्रीकृष्ण रथयात्रा आज र भोलि परेको छ । देश–विदेशको विद्यमान विषम परिवेशका कारण जात्रा, पर्वमा सङ्कुचन छ, भीडभाड गर्नु नहुने भएको छ । गत वर्षको पीडा पनि यस्तै थियो । श्रीमद्भागवत र अन्य पुराणहरूले श्रीकृष्णलाई कृष्णस्तु भगवान् स्वयं अर्थात् श्रीकृष्ण स्वयं सम्पूर्ण लोकका भगवान् हुनुहुन्छ भनेका छन् । मोहरात्रिका नामले वर्षभरिकै...

तागाधारीमा जनै पूर्णिमाको महत्त्व

यज्ञोपवितं परमं पवित्रं प्रजापतेर्यत् सहजं पुरस्तात् । आयुष्यमग्य्रंप्रतिमुञ्च शुभ्रं यज्ञोपवीतं बलमस्तुतेजः ।। चान्द्रमान अनुसार श्रावण शुक्ल पूर्णिमालाई जनै पूर्णिमा अर्थात् श्रावणी पूर्णिमा भनिन्छ । पूर्वीय दर्शनका यजुर्वेदीहरूका लागि यो वर्षभरिको महान् पर्व हो । मानव शरीरमा शुद्ध र स्वाध्याय गरिनै रहनुपर्ने हँुदा यस दिनलाई शरीर शुद्धि र विशेष स्वाध्याय गर्ने दिनका रूपमा पनि मानिन्छ । विशे

आमा अर्थात् धर्ती

आज वैशाख २८ गते, आमाको मुख हेर्ने पर्व, मातृ औँसी । माता भन्नु धर्ती, धरणी वा पृथ्वी हो जुन स्वर्गभन्दा प्यारो हुन्छ । त्रेता युगमा भगवान् श्रीरामले लङ्का विजय गरेपछि भाइ लक्ष्मणले स्वणर््ापुरी लङ्कामै बस्न अनुरोध गर्दा जवाफमा श्रीरामले भन्नुभएको थियो – अपि स्वर्णमयी लङ्का न मे लक्ष्मण रोचते । जननी जन्मभूमिश्च स्वर्गादपि गरीयसि ।। अर्थात् भाइ लक्ष्मण, सुनको लङ्का भए पनि मलाई मेरै जन्मभूमि प्यारो छ । विश्वभर पैmलिएको...

अनौठो पिशाच चतुर्दशी

यसपालिको घोडेजात्रा पर्व २०७७ चैत २९ गते आइतबार प¥यो । विश्वका अन्य मुलुकमा नपाइने परम्परा र संस्कृति हाम्रो मुलुकमा छ । चैत कृष्ण औँसीमा काठमाडौँमा मनाइने घोडेजात्राको अघिल्लो दिन चैत कृष्ण चतुर्दशीलाई भने पिशाच चतुर्दशी भनिन्छ । फागु पर्वको समापन एक हप्तापछि चैत कृष्ण अष्टमीका दिन पशुपति क्षेत्रबाट एक शिव लिङ्ग ल्याई काठमाडौँको ब्रह्मटोलको बुद्धविहारमा राखी “लुकुमाद्यो” अर्थात् नेवारी परम्पराअनुसार लुकेका...

पशुपतिनाथ महिमा

तीमहाशिवरात्रि पर्वमा पशुपतिनाथ मन्दिरपरिसरमा शिवजीको दर्शनका क्रममा अपार भीड लाग्ने गर्छ । विश्वमै पञ्चमुखी शिवलिङ्गको ठूलो महŒव रहेको छ । अन्यत्र कतै नभएको पञ्चमुखी शिवलिङ्गको पूर्वी मुख शिवको हो भने पश्चिम मुख नन्दीस्वरूपको हो । उत्तरमुखलाई उमा अनि दक्षिणमुखलाई भैरव स्वरूप मानिएको छ । माथितिरको मुख महादेवको हो । यस्तै पूर्वी मुख तत्पुरुष, उत्तर वामदेव, पश्चिम सद्योजात र दक्षिणमुख अघोरका रूपमा लिइन्छ भने ऊध्र्वमुखलाई...

धानको भकारी र तमु ल्होसार

मीन अर्थात् माछालाई पनि जाडो हुने ५० दिन, मीन पचासको मध्यसमय–घाँस, चरन एवं हरियालीमा कमी र मुख्य धानबाली भित्र्याइ वर्षभरि सुख, सन्तोष र धनधान्यकी प्रतीक लक्ष्मीको विशेष पूजा गरिने दिन मार्ग शुक्ल पक्ष पूर्णिमा, हाम्रो धार्मिक र सांस्कृतिक अनुपम पर्व हो । पुस १५ गते घिऊ र खट्टे खाने दिनमै परेकोे छ यसपालि ! नेपालीहरूले धानको भकारी भरे, विगत वर्षभन्दा ७० हजार मेट्रिक टनभन्दा बढी भित्र्याएर ! यसैपालि कोरोनाले कृषि कर्ममा...

बालाचतुर्दशी, रौनकमा कमी

दिवङ्गत पितृ उद्धार हेतु पाशुपत् क्षेत्रमा गरिने धेरै कार्यमध्ये सतबीज रोपण अर्थात् सतबीज छर्ने काम पनि एक प्रमुख हो । यसपालिको यो पर्व मङ्सिर २८ गते परेको छ । त्यसो त सतबीज छर्नु एक दिनअगावै मार्ग २७ गते राति पितृ उद्धार हेतु दीप प्रज्वलन गर्ने, महादीप बाल्ने गर्नुपर्ने हो । मङ्सिर २७ देखि नै पशुपति क्षेत्रमा पाइला राख्ने ठाउँ नहुनु पर्ने हो । चारै दिशाका भक्तहरूको ओइरो नै लाग्ने गर्दथ्यो त्यहाँ विगतमा । पशुपति क्षेत्र...

नवरात्रि ः घर–घरमा दशैँ

चाडबाडले जीवनलाई जीवन्त बनाउँछ । सदाझैँ वर्षभरिको ठूलो चाड दशैँ नेपालीहरूका घर–आँगनमा आइपुगेको छ । कोरोना सङ्कटले सामाजिक, आर्थिक अवस्था दयनीय भएका बखत आइपुगेको दशैँ अर्थात् नवरात्रि देवी उपासना र हाम्रो जीवनसम्बन्धबारे सङ्क्षिप्त चर्चा यहाँ गरिन्छ । नवरात्रिको पहिलो दिन शैलपुत्रीको विशेष पूजा गरिएको दशैँ कोठामा दोस्रो दिन देवी ब्रह्मचारिणीको विशेष पूजाआजा हुने गर्छ । ब्रह्मचारिणीदेवीको अर्काे नाम महासरस्वती...