‘मिसइन्फरमेसन, डिसइन्फरमेसन र इन्फोडेमिक’

विश्वव्यापी महामारीका कारण समग्र मानव सभ्यता आक्रान्त भइरहेका बेला सत्यापन गरिएको जीवनोपयोगी सूचनाको महìव झनै बढेको छ । किनकि, गलत सूचना वा अफवाहको गति कोरोना भाइरसभन्दा कम छैन । यही गम्भीर समयस्यालाई दृष्टिगत गर्दै संयुक्त राष्ट्र सङ्घीय शैक्षिक, वैज्ञानिक तथा साँस्कृतिक सङ्गठन, युनेस्कोेले यस वर्ष विश्व प्रेस स्वतन्त्रता दिवसका अवसरमा सार्वजनिक महìवका सूचनालाई जनताको नासोका रूपमा बुझ्न आह्वान ग¥यो । युनेस्कोले...

ध्यानाकर्षणको प्रतिस्पर्धा

पढ्ने, सुन्ने वा हेर्ने सामग्रीको आपूर्ति असीमित छ । फिचर फिल्म, टेलिभिजन कार्यक्रम, सौखिनले बनाएका अनेक भिडियो, सामाजिक सञ्जाल अनि व्यावसायिक अनलाइन समाचार पोर्टलहरू जुनसुकै बेला हरेकको पहुँचमा छन् । विनाकुनै थकान डिजिटल मिडिया निरन्तर समाचार र मनोरञ्जनको आपूर्ति गरिरहेका छन् । तर पाठक, दर्शक वा श्रोता अथवा उपभोक्ताको ध्यान दुर्लभ हुँदै गएको छ । यस्तो युगमा सामग्रीका सम्भावित प्रयोगकर्ताको ध्यान कसरी आकर्षित...

मिडिया र एजेण्डा सेटिङ

उत्तरआधुनिक विश्वमा सार्वजनिक महìवका यावत् विषयलाई मिडियाको आँखाले अवलोकन गर्ने चलन सर्वव्यापी छ । जसले गर्दा आममानिस धारणा र दृष्टिकोण तय गर्दा वा कुनै व्यवहार आवलम्बन गर्दा जानेर वा नजानेर आमसञ्चारका माध्यमहरूबाट प्रभावित भइरहेको हुन्छ । सचेत मानिस आफ्नै सामान्य ज्ञान वा अवलोकनका आधारमा मिडियाको अन्तर्वस्तुको फिल्टर गर्न (छान्न) सक्षम हुन्छन् । तर आजका सर्वव्यापी मिडिया विश्वका कुनै पनि कुनामा आर्थिक सामाजिक...

भोलिको रासस कस्तो होला ?

विच्छिन्न रूपमा सेवा गर्दै आएको नेपालको एकमात्र समाचार सङ्कलन संस्था राष्ट्रिय समाचार समिति गएको साता स्थापनाको ६०औँ वर्षमा प्रवेश ग¥यो । निरन्तर तोकिएको सेवा पु¥याइरहेको एउटा संस्थाको वार्षिकोत्सवले खासै महŒव पाएन । तर, आमसञ्चार क्षितिज निकै फराकिलो भइसकेको भए पनि समाचारका विषयवस्तु भने अपेक्षाकृत रूपमा व्यापक हुन बाँकी नै रहेको देशमा यो कुरा स्वाभाविकै हो । यस सङ्क्षिप्त आलेखमा यस्तो हुनुका कारण केलाउन खोजिएको...

अजस्र स्रोत सगरमाथा

बेलायतका विश्व विख्यात इतिहासकार तथा ‘म्यामोथ बुक’ को शृङ्खलाबद्ध शीर्षकमा अनेक रोचक विषयमा पुस्तक लेख्ने जोन इ लेविसले आफ्नो ‘द म्यामोथ बुक अफ जर्नालिज्म’मा समेटेको नेपालसम्बन्धी ऐतिहासिक समाचार के होला ? सही उत्तर खोज्न अलमलिनै पर्दैन । उनको पुस्तकमा नेपालबाट समेटिएको समाचारको विषय उही सगरमाथा नै हो । लेविसले उन्नाइसौँ शताब्दीको मध्यदेखि नयाँ सहश्राब्दीको सङ्घारसम्मका अखबारका इतिहासको पहिलो खेस्राको श्रेणीमा...

इन्टरनेट र अर्थ राजनीति

समाज र प्रविधिबीचको अन्तरसम्बन्ध, खासगरी सञ्चार प्रविधि र विभिन्न चरणका मानव समाजबीचको सम्बन्धका बारेमा व्यापक प्राज्ञिक अध्ययनहरू हुँदै आएका छन् । यस विषयमा क्यानेडियन विद्वान् मार्सल मक्लुहान वा बेलायती माक्र्सवादी चिन्तक रेमन्ड विलियम्सदेखि कैयौँ अध्येताका विश्लेषणहरू उल्लेखनीय छन् । मक्लुहानले छापायन्त्रको विकासले मानव सभ्यतालाई कसरी नयाँ चरणमा प्रवेश गरायो भन्ने विषयमा विस्तारपूर्वक अध्ययन गरेका...

राजनीतिक तटस्थताको भाष्य

गएको साता केही अमेरिकी टेलिभिजनहरूले सत्ताबाट बिदा हुँदै गरेका आफ्ना राष्ट्रपति ट्रम्पको प्रत्यक्ष प्रसारण बोल्दाबोल्दै काटे । हुन पनि ट्रम्पको लगातारको अनियन्त्रित अभिव्यक्तिले उहाँको पदीय मर्यादा पटक्कै राख्न सकेको छैन र उहाँ संसारलाई नयाँ दृष्टान्त प्रस्तुत गर्दै हुनुहुन्छ । यही क्रममा उहाँले जनमत र निर्वाचन प्रक्रियाकै बेवास्ता र अपमान गर्दै सामाजिक सञ्जाल ट्वीटरमा लेख्नुभयोे– मैले चुनाव जितेँ । तर,...

अमेरिकी पत्रकारको सिफारिस

करिब एक महिनापहिले पत्रकारिता शिक्षामा चासो राख्ने एक जागरुक युवाले सामाजिक सञ्जालमा अमेरिकाको निर्वाचनसम्बन्धी सामग्रीका बारेमा प्रश्न उठाए । उनले त्यहाँका सम्भावित राष्ट्रपति जो बाइडेनलाई भोट दिन अखबारले गरेको सिफारिसका सम्बन्धमा जिज्ञासा प्रस्तुत गरेका थिए । उनको प्रश्न थियो– यसो गर्नु स्वतन्त्र पत्रकारिता हो त ? त्यही समयताका अमेरिकामै चर्चा चलिरहेको थियो, यदि राष्ट्रपतिको निर्वाचन अखबारहरूको सिफारिसका...

विदेशीले बिगार्ने छैनन् नेपाली

कात्तिक ७ गते राति १२ बजेदेखि विज्ञापन (नियमन गर्ने) ऐन–२०७६ अनुसार नेपालको टेलिभिजन प्रसारणको इतिहासमा नयाँ दिन प्रारम्भ भइसकेको छ । अब कानुनले नै २०७७ कात्तिक ७ गतेलाई स्मरणीय बनाइदिएको छ । कानुनी व्यवस्थाअनुसार विदेशी टेलिभिजन च्यानलमा नेपालीले अब कुनै विज्ञापन हेर्न पर्दैन । त्यतिमात्र होइन, अब नेपाली टेलिभिजन च्यानलहरूमा पनि अभिताभ बच्चनले नेपाली भाषामा बोल्दै ....तेल लगाउनुस् भनेको वा उहाँको स्वरलाई नेपालीमा...

पारदर्शिता अर्थात् घामको उज्यालो

टेलिभिजनहरूको प्रभाव बढ्दो अवस्थामा रहेको सन् १९६० को दशकमा जर्ज गर्बनरले अघि सारेको ‘कल्टिभेसन थ्योरी’ मिडिया अध्ययनको वृत्तमा एउटा नयाँ तरङ्ग थियो । समाजमा टेलिभिजनको असर प्रभावकारी हुँदै जाँदा मानिस आफ्नै आँखाले देखेको भन्दा पर्दामा देखिएको कुरामा बढी विश्वास गर्न थाल्छन् भन्ने उनको निष्कर्ष थियो । उनै गर्बनरले करिब दुई दशकअघि टेलिभिजन केल्टिभेसन थ्योरीसम्बन्धी रिसर्च (शोध)का बारेमा लेखिएको एउटा पुस्तकको...