प्रजातन्त्र, मानव अधिकार र विकास

प्रजातन्त्र उदार विश्व परिवेशको अपरिहार्य आवश्यकता हो । प्रजातन्त्र आममानव समुदायको प्राथमिक चाहनाको विषय हो । यो राजनीतिक, आर्थिक, सामाजिक र शासकीय पक्षलाई सकारात्मक प्रभाव पार्ने सामथ्र्य राख्ने आवश्यकीय तìव पनि हो । ग्रिक शब्द डेमोस र क्रेट्स हँुदै अङ्ग्रेजी शब्द डेमोक्रेसीको नेपाली शब्दार्थ प्रजातन्त्र बनेको हो ।

सरकारहरूबीच अन्तरसम्बन्ध

सङ्घीयता उच्चतम प्रजातान्त्रिक आचरणले युक्त शासन प्रणाली हो । राज्यसत्ताको अधिकारको प्रयोग राज्यका बहुसरकारबीच विनियोजन गरी शासकीय क्रियाकलापमा बढीभन्दा बढी जनतालाई संलग्न गराउने राजनीतिक प्रक्रिया सङ्घीयताको मूल आदर्श हो । नेपालको सविधानअनुसार सङ्घीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपालको मूल संरचना सङ्घ, प्रदेश र स्थानीय तह गरी तीन तहको हुने व्यवस्था छ । तीन तहमा रहने वित्तीय अन्तरसम्बन्ध, योजना र बजेटबीचको अन्तर...

सार्वजनिक सेवामा प्रशासन

सार्वजनिक सेवाको सर्वसुलभता राज्यको प्रमुख दायित्व हो । राज्य र जनताबीचको सम्बन्धको अभिव्यक्ति हुने प्रमुख माध्यम सार्वजनिक सेवा हो । सरकार सार्वजनिक सेवा प्रवाहको अपरिहार्य र आवश्यक अङ्ग हो । सार्वजनिक सेवा सार्वजनिक व्यवस्थापनको अति नै महत्त्वपूर्ण आयाम पनि हो । राज्यको यसै विशिष्ट दायित्वको आधारमा सरकार र जनताको सम्बन्ध स्थापित भएको हुन्छ । यसर्थ सार्वजनिक सेवा प्रवाह राज्य र जनताबीच भेट हुने सङ्गम स्थल हो...

सुशासननिम्ति प्रशासनमा सुधार

सुधारले यथास्थितिमा सकारात्मक परिवर्तनको अपेक्षा गरेको हुन्छ । यो हरेक सुधारका लागि अपरिहार्य पक्ष हो । प्रशासन सुधार पनि विद्यमान यथास्थितिमा विभिन्न आन्तरिक र बाह्य पक्षबाट उत्पन्न हुने परिस्थितिजन्य विषयसँग प्रशासनिक परिपाटी र क्रियाकलापलाई आवश्यकता र अनुकूलताको सिद्धान्तअनुरूप समायोजन, व्यवस्थापन र कार्यान्वयन गर्दै जाने विषय हो । विविध सामयिक तथा आयामिक परिवर्तन खासगरी बदलिँदो राजनीतिक वातावरण, आर्थिक...

मानव संसाधनको व्यवस्थापन

मानव संसाधन व्यवस्थापन सार्वजनिक प्रशासनको महत्त्वपूर्ण व्यवस्थापकीय आयाम हो । उद्देश्यसहितको कुनै निश्चित कार्य, निश्चित विधिपूर्वक सम्पादन गरी अपेक्षित उपलब्धि हासिल गर्न विविध साधन र स्रोतको आवश्यकता पर्छ । यसमध्ये मानवस्रोत एउटा महत्त्वपूर्ण साधन हो । मानवस्रोतलाई मानवशक्ति, श्रमशक्ति, जनशक्ति पनि भन्ने गरिन्छ । मानवस्रोत व्यवस्थापनलाई प्रतिभा व्यवस्थापन पनि भनिन्छ । मानवशक्तिले अन्य साधनस्रोतहरू पुँजी,...

वित्तीय सङ्घीयताका आयाम

सङ्घीयता उच्चतम प्रजातान्त्रिक आचरणले युक्त शासन प्रणाली हो । सङ्घीयताको सफल कार्यान्वयन गर्न वित्तीय सङ्घीयता अपरिहार्य सर्त हो । सङ्घीयता भन्नु नै राज्य सञ्चालन र निर्णय प्रक्रियालाई समाजको तल्लो तह वा जनताको आधारभूत तहसम्म पु¥याउनु हो । सङ्घीयताको सफल कार्यान्वयन गर्न सबै तहका सरकारहरूबीच स्वस्थ, पारदर्शी तथा सन्तुलित वित्तीय व्यवस्था आवश्यक छ । अन्तरसरकारी वित्त व्यवस्थापनअन्तर्गत सङ्घीय एकाइहरूबीच वित्त...

सङ्घीयता व्यवस्थापनमा सीमान्तकृत वर्ग

समाज विविधताको सम्मिश्रण हो । समाजको यो विविधता आफैँमा विशेषतायुक्त हुन्छ । राष्ट्र धेरै विशेषतायुक्त समाजको सम्मिश्रण हो । समाज र राष्ट्रका यी विशेषताहरू प्रत्येक राष्ट्रको मौलिक पहिचान र गर्वको विषय हुने गर्छ । राष्ट्रिय पहिचान र गर्व सँगसँगै स्थानीय पहिचानको पनि महìव खोजिने विषय स्वाभाविक प्रक्रिया हो । बहुजातीय, बहुभाषिक एवं लामो ऐतिहासिक पृष्ठभूमि भएको समाजमा संस्कृतिको पनि विविधता रहन्छ । जातीय परम्पराहरू...

सङ्घीयतामा दिगो विकास लक्ष्य

वर्तमान विश्व विकासका साझा आवश्यकतालाई साझा प्रयास र सहकार्यको माध्यमबाट सम्बोधन गर्ने मान्यताले अगाडि बढिरहेको छ । विकासका आयाम, आर्थिक अन्तरसम्बन्धका प्रयास, व्यापारमा उदारीकरण, सामाजिक तथा आर्थिक मुद्दामा सहकार्य, सहस्राब्दी विकास लक्ष्य, दिगो विकास लक्ष्यका केही उदाहरण हुन् । अहिलेको विश्व दिगो विकास लक्ष्यको साझा उद्देश्यसाथ अगाडि बढिरहेको छ । भावी पुस्ताका आवश्यकताहरूको उपलब्धतामा प्रतिकूल प्रभाव...

सङ्घीयताको सुदृढीकरणमा प्रशासन

प्रजातन्त्र आदर्श शासकीय पाटोको सुन्दर र अपरिहार्य पक्ष हो । यो जनमुखी शासन प्रणालीको प्रतिरूप हो । प्रजातन्त्रले राजनीतिक आयामको सशक्तीकरण गर्दै आर्थिक र सामाजिक आयाममा समेत परिवर्तन ल्याउने सामथ्र्य राख्छ । जनताले वास्तविक प्रजातन्त्रको अनुभूति मूलतः दुई तहबाट गर्न पाउँछन् । पहिलो, राजनीतिक परिपाटीले अँगालेको समग्र शासकीय परिपाटी र दोस्रो, जनताले सेवा प्राप्ति गर्ने बिन्दुमा रहेका प्रशासनिक संयन्त्रको...

सङ्घीय सुशासनको सबलीकरण

असल शासनको कारणले प्रजातान्त्रिक शासन प्रणालीलाई लोकप्रिय शासन प्रणाली मान्ने गरिन्छ । जनमैत्रीय शासन प्रजातान्त्रिक शासन प्रणालीको मूल ध्येय हो । जनमैत्रीय शासन नै सुशासनको मूल आधार हो । सुशासन प्रजातान्त्रिक शासन प्रणालीमा अन्तरनिहित हुनुपर्ने अपरिहार्य अवयव हो । प्रजातन्त्र एउटा साधन हो । प्रजातान्त्रिक शासन प्रणाली प्रक्रिया हो भने सुशासन प्रजातन्त्र र प्रजातान्त्रिक शासन प्रणालीको अपेक्षित उत्पादन...