अङ्ग्रेजीप्रति बढ्दो मोह

भाषा र देशलाई माया गर्नुपर्छ भन्ने कसैको दबाब र प्रभावमा आधारित हुँदैन । हरेक देशले आफ्नो मातृभाषा र राष्ट्रभाषाप्रति गौरव गर्छ किनकि भाषासँग मातृममता जत्तिकै गहिरो सम्बन्ध गाँसिएको हुन्छ । भाषिक अस्मिता रक्षामा उत्पन्न हुने जागरण भित्री हृदयमा स्थित भावनामा कसिलो हुनुपर्छ । मातृभाषा वा राष्ट्रभाषाको अपनत्वलाई अदालतको नियमले बाँध्न चाहेर पनि बाँधिदैन । लोकतान्त्रिक मुलुकमा भाषिक राष्ट्रवाद र भाषिक गरिमा...

समाजवाद र संस्कृतिको सापेक्षतामा जीवनबोध

वर्गद्वन्द्व र विभेदको कारक समाज र संस्कृति हो अनि भाइचाराको कारक पनि । पश्चिमा समाजमा जबर्जस्ती धर्म मान्न लगाइएका घटना दर्दनाक थिए । कतिपय धर्मभिरुका कारण काल माक्र्सले धर्ममा भएको शोषणलाई देखे । तब अध्यात्म र भौतिक विज्ञानको व्याख्या उनको भोगाइ र त्यहाँको परिवेशमैत्री अनुभव पनि हो । पश्चिमा धार्मिक कट्टरपन्थीले धर्मविरुद्ध आवाज उठाउनेलाई जिउँदै जलाएका दर्दनाक इतिहास छन् । यसर्थ धर्मले उल्लासभन्दा बढी शोषणको...

जनगणनाको वैधानिकतामा भाषिक सन्दर्भ

राष्ट्रिय योजना आयोग, केन्द्रीय तथ्याङ्क विभागले २०७८ कात्तिक २५ देखि मङ्सिर ९ गतेसम्म ‘मेरो गणना :मेरो सहभागिता’ नामक नाराका साथमा जनगणना गरिरहेको छ । विभागले उल्लेख गरेअनुसार हाल नेपालको कुल जनसङ्ख्या तीन करोड पाँच लाख दुई हजार ५८५ जना पुगेको छ । अन्तर्राष्ट्रिय मापदण्डबमोजिम आधुनिक जनगणना पद्धतिका रूपमा वि.सं. २००९/११ बाट सुरु भई हाल १२औँ राष्ट्रिय जनगणना २०७८ ले बहुआयामिक सन्दर्भलाई समेट्ने भीष्म प्रयत्न गरेको...

‘भुइँमान्छे’का आवाज

समाजको गहिराइलाई हेर्दा गायत्री चक्रवर्तीले भनेजस्तो सबाल्टर्न वर्ग अर्थात् भुइँमान्छे आपैmँ बोल्न सक्दैन । त्यो वर्गमा अर्कैले चेतना भरिदिनुपर्छ । तिनको आवाज ओकलिदिनुपर्छ । नेपालमा भुइँमान्छेका आवाजलाई ओकल्ने भन्दै समाजवाद, जनवाद, साम्यवाद, लोकतन्त्र, गणतन्त्र जस्ता सैद्धान्तिक धार बोक्ने पार्टी जन्मिए । मार्मिक साहित्य लेखिए । अधिकारका लामा भाषण, खोज, अन्वेषण पनि थुप्रै भइरहेकै छन् । नारी अधिकार र असमानताका...

‘वरशिक्षा’ नलेखेका भानु

१९ औँ शताब्दीका फ्रान्सेली समालोचक एचए टेनले आफ्नो ‘द थ्यौरी अफ इङ्ग्लिस लिट्रेचर’ पुस्तकमा समाजपरक समालोचना पद्धतिको चर्चा गरेका छन् । उनकाअनुसार ‘जाति, पर्यावरण र क्षण’ले साहित्यकार प्रभावित हुन्छ । माक्र्सवादी चिन्तनलाई हेर्दा यही अवधारणा विकास गर्दै अहिले वर्गीय समाजको चर्चामा बढावा दिएको देखिन्छ । टेनका अनुसार साहित्यकार समाजकै प्राणी हो । उसको जन्म पनि समाजमै हुन्छ । त्यसैले साहित्यकार समाजको संस्कार,...

ग्रामीण सुधार विकासको आधार

मानिस सहरमा बसेर जैविक (अर्गानिक) चीजको माग गर्छ । ताजा फलफूल, सागसब्जी खान खोज्छ तर सुविधा र अवसरका लागि फेरि सहरको मोहलाई पनि छोड्दैन । यसर्थ, मानिस विकेन्द्रीकृत पद्धतिसँग ग्रामीण जीवनशैलीको माग गर्दै छ । ‘सुविधा सहरको तर ग्रामीण जीवनशैलीको अपेक्षा’ नै अहिलेको सामाजिक परिवृत्त हो । कोरोना महामारीको यो अप्ठ्यारो अवस्थामा ‘गाउँ फर्क र बाँझो जमिनमा अन्न उमार’ भन्ने अभियानको खाँचो छ । यस विषयलाई ‘चिनौँ आफ्नोे माटो...

भाषामा भद्रगोल : नियमन कसले गर्ने !

कोरोना महामारीको समयमा लकडाउन, आइसोलेसन, होम आइसोलेसन, क्वारेन्टाइनजस्ता थुप्रै अङ्ग्रेजी शब्दले डेरा जमाए । ‘लकडाउन’ शब्दलाई कहिलेकाहीँ ‘बन्दाबन्दी’ भन्नेसम्म सुनियो । अन्यथा अङ्ग्रेजी शब्दको प्रभावले किच्यो तर हामीले यस विषयमा दुःखै मानेनौँ । हुन त हामीसँग बहुभाषिक गरिमाको गौरव छ तर भावनाले पेट भरिँदैन । भाषिक, साँस्कृतिक, सामाजिक आदर्शका हाम्रा सिद्धान्त निकै नै पक्का छन् तर व्यवहारमा कच्चा बनिदिन्छन् ।...

आधुनिक दासताको एक भाष्य

सदीयौँदेखि सम्पन्नको शक्तिको पञ्जामा विपन्न वर्ग तिरस्कृत छ । शक्तिशालीको हैकमबाट ग्रसित अक्षमहरूले पिल्सिँदा मानवताको सुन्दर महल अँध्यारिन्छ । आजको वैज्ञानिक विकासको युगमा समेत महिला, पुरुष, बालबालिका दासताको सिकारबाट मुक्त छैनन् । यी विसङ्गतिलाई चिर्ने अभ्यास भइरहँदा पनि आन्तरिक र बाह्य तस्करको सिकार भएर नेपालमा पनि आधुनिक दासत्वको अन्त्य भइनसकेको देखिन्छ । मानव तस्कर, अङ्ग तस्कर, जबरजस्ती यौन दुराचारका...

साक्षरतासँग समृद्धिको सम्बन्ध

‘समृद्ध नेपाल सुखी नेपाली’को नारालाई साकार पार्न शिक्षा र चेतनास्तर विकासले प्रत्यक्ष प्रभाव पार्छ । साक्षरताले गुणस्तरीय शिक्षाको जगलाई बलियो बनाउँछ । शिक्षासँग चेतनशील नागरिक उत्पादन गर्ने खुबी हुन्छ, तब समृद्धिको मियो बलियो हुन्छ । तथापि, सुखको परिभाषा र अनुभवलाई भने केवल समृद्धिको अर्थमा मात्रै हेर्न नसकिएला किनकि यो अमूर्त भावनामा गाँसिएको व्यक्तिगत विषय पनि हो ।