धर्मराज भट्टराई
देशका प्रमुख आर्थिक परिसूचक सन्तोषजनक रूपमा नरहेका तथ्याङ्क सार्वजनिक भइरहेको समयमा यही अर्थसँगै सम्बन्धित देशको हवाई पूर्वाधारले फड्को मारेको समाचारले केही मात्रामा घाउमा मलम लगाएको महसुस गराएको छ । नेपालमा अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल बनेको करिब सात दशकपछि दोस्रो अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल तयार भएको छ । राष्ट्रिय गौरवको आयोजनाका रूपमा रहेको भैरहवास्थित गौतम बुद्ध अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल औपचारिक रूपमै देशको दोस्रो सुविधासम्पन्न अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल बनेको छ ।
समस्याग्रस्त अवस्थामा रहेको यो विमानस्थलको स्तरोन्नतिपछिको उपलब्धिले नेपाल नागरिक उड्डयन प्राधिकरणको इतिहासमा नयाँ उचाइ थपिएको छ । सन् २०१५ मा सुरु भएको यो विमानस्थल आयोजना नेपालमा छिटो सम्पन्न हुने राष्ट्रिय गौरवको आयोजनाका रूपमा स्थापित भएको छ । यो विमानस्थल सञ्चालनको तयारी राष्ट्रिय गौरवका अन्य आयोजनाको प्रगतिमा समेत उदाहरणीय बन्न सक्ने र सम्पूर्ण देशवासीमाझ गौरव गर्न सक्ने आयोजनाका रूपमा स्थापित हुने आकलन गरिएको छ ।
देशको आर्थिक तथा सामाजिक विकासका लागि महत्त्वपूर्ण मानिएका आयोजनालाई समेटेर राष्ट्रिय गौरवका परियोजनाको घोषणा गर्ने गरिन्छ । राष्ट्रिय योजना आयोगसँगको समन्वयमा नेपाल सरकार मन्त्रिपरिषद्को निर्णयअनुसार यस्ता परियोजना पारित गर्ने प्रचलनअनुसार सर्वप्रथम आर्थिक वर्ष २०६८/६९ मा १७ वटा आर्थिक तथा सामाजिक महत्त्वका आयोजनालाई राष्ट्रिय गौरवको सूचीमा समावेश गरियो । दोस्रो पटक, आ.व.२०७०/७१ मा चारवटा र तेस्रो पटक आ.व.२०७५ /७६ मा एउटा, त्यसैगरी आ.व.२०७६ /७७ मा एक र आ.व.२०७७ /७८ को बजेट वक्तव्यमार्फत ‘महाकाली सिँचाइ आयोजनालाई गौरवको आयोजनाको रूपमा विकास गरिनेछ’ भनेसँगै हालसम्म राष्ट्रिय गौरवका आयोजनाको सङ्ख्या २४ पुगेको छ । गौतमबुद्ध विमानस्थल यिनै राष्ट्रिय गौरवका आयोजनामध्ये रुग्ण अवस्थामा पुगेर पनि चाँडो प्रगति हासिल गरेको आयोजना हो ।
एसियाली विकास बैङ्कको सहुलियतपूर्ण ऋणमा निर्माण भइरहेको यो आयोजना निर्माणका क्रममा विभिन्न बाधा एवम् अड्चन नआएका भने होइनन् । सन् २०१७ डिसेम्बरभित्र निर्माण सक्ने गरी सन् २०१५ को सुरुमा थालनी विमानस्थलको कामबीचमा निर्माण व्यवसायी कम्पनीको लापरबाहीले अवरोध भएको थियो । त्यसपछि पछिल्लो पटक सन् २०२० को मार्च महिनाभित्र निर्माण सक्ने योजना रहे पनि कोभिड महामारीका कारण करिब पाँच वर्षपछि विमानस्थल व्यावसायिक रूपमा सञ्चालनमा आउन लागेको हो ।
समुद्री सतहबाट १०९ मिटरको उचाइमा रहेको भैरहवा विमानस्थल नामले समेत चर्चित यो गौतम बुद्ध अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल विश्वकै दोस्रो यस्तो विमान स्थल हुनेछ जुन विमानस्थल पूरै सोलार पावरबाट सञ्चालित हुनेछ । जुनसुकै मौसममा पनि लगातार कार्य गर्न सक्ने भनिएको यो विमानस्थलले घरेलु उडानसँगै छिमेकी राष्ट्र, खाडी मुलुकसँगै युरोप र अमेरिकासम्म उडान भर्न सक्ने स्थलका रूपमा हेरिएको छ । वार्षिक सात लाख पचास हजारभन्दा बढी यात्रुले सेवा लिन अपेक्षा गरिएको यो स्थानमा लुम्बिनी भ्रमण गर्न आउने म्यान्मार, श्रीलङ्का र थाइल्यान्ड मात्र नभई चीन, जापान र दक्षिण कोरियाबाट आउने पर्यटकको पनि उल्लेखनीय वृद्धि हुने अपेक्षा गरिएको छ ।
नेपालले बौद्ध धर्म मान्ने कम्बोडिया, भियतनाम, श्रीलङ्काजस्ता धेरै मुलुकसँग दुई पक्षीय हवाई सम्झौता गरिसकेको छ । हाल यी देशका बौद्ध तीर्थयात्री त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल वा भारत हुँदै लुम्बिनी आउने गरेका छन् । यो विमानस्थल सञ्चालनमा आएपछि तीर्थयात्री भैरहवा हुँदै सिधै लुम्बिनी आउन सक्छन् । विमानस्थलबाट लुम्बिनी क्षेत्र २२ किलोमिटर मात्र टाढा छ । लुम्बिनी विकास कोषले लुम्बिनी आउने विदेशी पर्यटक अन्तर्राष्ट्रिय उडान हुना साथ दुई गुणा वृद्धि हुने प्रक्षेपण गरेको छ । यसबाट नेपालको अर्थतन्त्रलाई चलायमान बनाउनुको साथै पर्यटन प्रवद्र्धनमा समेत ठूलो टेवा पुग्ने आकलन गर्न सकिन्छ ।
देशमा एउटा मात्र अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल हुनाले अहिले त्रिभुवन विमानस्थलमा अवतरण गर्न नसेकका हवाईजहाजले वैकल्पिक विमानस्थलको खोजीमा बङ्गलादेशको ढाका वा भारतका विभिन्न विमानस्थलमा जानुपर्ने बाध्यता छ । अब आपत्कालीन अवस्थाका साथै अन्य प्रयोगका लागि वैकल्पिक गौतमबुद्ध विमानस्थलले विकल्प दिनेछ । कुल ४५ मिटर चौडाइ र तीन हजार मिटर लामो धावनमार्गको यो विमानस्थललाई व्यावसायिक सञ्चालनमा आउँदा हालको त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलको चाप न्यूनीकरण हुने विश्वास लिइएको छ । प्राविधिक हिसाबले समेत यो विमानस्थलमा जहाज उडान र अवतरणका साथै अन्य कार्य निर्देशित गर्न सहज, नयाँ कन्ट्रोल टावरसँग सम्बन्धित उपकरण परीक्षण गर्न, सञ्चार, धावनमार्गको एलाइन्मेन्ट, पार्किङ वेलगायत नयाँ संरचनाले हवाई उडानमा सहजता थप्नेछ ।
यस्तैगरी नेपालको वैदेशिक व्यापारमा समेत यसले सकारात्मक प्रभाव पार्ने देखिन्छ । नेपाल व्यापार एकीकरण रणनीतिले सन् २०१६ मा नेपालले फाइदा लिन सक्ने वस्तु तथा सेवाको पहिचान गरेको थियो त्यसमा दाल, अदुवा, अलैँची, औषधि र सुगन्धित बोटविरुवा परेका छन् । अहिले यी वस्तु स्थल मार्गबाट मात्र निर्यात हुने गरेका छन् तर यो विमानस्थल सञ्चालनमा आएसँगै यस्ता उच्च मूल्यका वस्तु हवाई मार्ग हँुदै निर्यात गर्न सम्भव हुनेछ । यसले एकातर्फ राजस्व चुहावटमा कमी ल्याउन सहयोग पुग्छ भने अर्कोतर्फ लागतमा पनि कम भार हुन जान्छ । यस्तै वैदेशिक रोजगारमा जाने कामदारलाई समेत सहज हुनेछ । नेपाली श्रमिक त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलको भीडभाडबाट टाढा सहज तरिकाले सिधै मलेसिया, खाडी मुलुक र अन्य गन्तव्य मुलुक जान आउन सक्नेछन् ।
अन्तर्राष्ट्रिय उडानको तयारीअनुसार विमानस्थल कार्यालयले भन्सार विभाग, अध्यागमन विभाग तथा सुरक्षा निकायलगायतसँगको छलफलपछि आगामी जेठ २ गते (बुद्ध पूर्णिमा) देखि व्यावसायिक रूपमा सञ्चालनमा ल्याउने तयारीका साथ यान्त्रिक परीक्षण उडान (क्यालिब्रेसन फ्लाइट) सम्पन्न भएको यो विमानस्थलमा २०७९ वैशाख १ गते परीक्षण उडान गरिने भएको छ । जेठ २ गतेदेखि व्यावसायिक उडान सञ्चालन गरिने नियामक निकाय नेपाल नागरिक उड्डयन प्राधिकरण (क्यान) ले जानकारी दिएको छ । यो विमानस्थल सञ्चालनमा आउने तयारीसँगै विदेशी हवाई कम्पनीसमेत नेपालमा उडान भर्न तयार देखिएका छन् । गल्फ एयर, थाई एयर, गो एयर, विज एयरलगायत हवाई कम्पनीले नेपालमा उडान गर्न खोजेका कुरा सम्बन्धित निकायले जनाएका छन् ।
विमानस्थल सञ्चालनको तयारीमा रहे पनि यो चुनौती मुक्त भने अवश्य छैन । हाल सञ्चालनमा रहेको काठमाडौँस्थित त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा बेलाबखत देखिँदै र भोगिँदै आएका व्यवस्थापकीय चुनौती, बजारीकरणको चुनौती, विभिन्न देशस्थित विमान कम्पनीसँगको समन्वयको चुनौती, सुरक्षाको चुनौतीको सामना यो विमानस्थलले पनि गर्न‘पर्ने हुन सक्छ । तसर्थ यी चुनौतीसँग जुध्न आवश्यक पर्ने औजारको उचित व्यवस्थापन गरी अगाडि बढेमा पक्कै पनि अन्य निर्माण हँुदै गरेका राष्ट्रिय गौरवका परियोजना र विशेषत, विमानस्थलसँग सम्बन्धित पोखरा क्षेत्रीय अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल र निजगढ अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलले यस परियोजनाबाट उचित पाठ ग्रहण पाठ ग्रहण गर्न सक्छन् । यसबाट अहिले निर्माणाधीन र भविष्यमा निर्माण हुने परियोजनाका लागि यो परियोजना नमुना हुनेमा विश्वास गर्न सकिन्छ ।
.jpg)
